آفات و بیماری های لیمو پیشگیری و کنترل

آفات و بیماری های لیمو

تهدیدی جدی برای باغداران و تولیدکنندگان این محصول ارزشمند هستند. مرکبات در سال 2022 با معامله 15.1 میلیارد دلار، 279 امین محصول پرمعامله جهان بودند. همچنین، بین سال‌های 2021 و 2022، صادرات مرکبات 8.95- درصد کاهش یافت و از 16.6 میلیارد دلار به 15.1 میلیارد دلار رسید.

آفات لیمو مانند شته‌ها، حشرات فلس دار و معدنچیان برگ می‌توانند به برگ‌ها، میوه‌ها و شاخه‌های درختان آسیب برسانند. به طور کلی، بیماری های لیمو از جمله کپک دوده‌ای و تریستزای مرکبات عملکرد کیفیت و کمیت محصول را بسیار کاهش می‌دهند. بیماری تریستزای مرکبات که با نام CTV نیز شناخته می‌شود، می‌تواند باعث توقف رشد، زرد شدن برگ‌ها و کاهش کیفیت و عملکرد میوه شود.

با توجه به اهمیت لیموترش که با نام علمی Citrus limon شناخته می‌شود و در آب و هوای گرم و نیمه گرمسیری تا گرمسیری رشد می‌کند، در این مقاله قصد داریم انواع آفات و بیماری های لیمو را معرفی کنیم و روش‌های پیشگیری و کنترل آن‌ها را به شما آموزش دهیم.

مرتبط با سلیقه شما کاشت لیمو از دانه تا درخت پربار

شناسایی رایج ترین آفات لیمو

در بین آفات و بیماری های لیمو، حشرات و کنه‌ها از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت درختان و کاهش کیفیت محصول هستند. شناسایی دقیق این آفات و درک علائم خسارت آن‌ها، نخستین گام در مدیریت مؤثر و کاهش آسیب به باغ‌های لیمو به شمار می‌رود. در ادامه، با رایج‌ترین آفات درخت لیمو آشنا می‌شویم.

شته سبز و سیاه مرکبات

شته‌ها حشرات کوچکی به اندازه ۱ تا ۳ میلی‌متر هستند که از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند. دو نوع اصلی آن‌ها شامل شته سبز مرکبات (Aphis spiraecola) و شته سیاه مرکبات (Toxoptera aurantii) می‌باشند. این آفات معمولاً در سطح زیرین برگ‌ها مستقر می‌شوند و باعث پیچیدگی برگ در سرشاخه‌های جوان می‌گردند. علائم خسارت شته‌ها شامل از دست دادن حالت شاداب برگ‌ها، کوتاه و پیچیده شدن شاخه‌های آلوده، و ترشح عسلک است که منجر به ایجاد قارچ دوده‌ای می‌شود. شته‌ها در صورت خسارت شدید، باعث ریزش گل‌ها و تولید میوه‌های کوچک می‌شوند.

کنه قرمز و زنگ‌زده لیمو

کنه قرمز مرکبات (Paratetrancychus citri) یکی از آفات درجه یک و مهم‌ترین آفت مرکبات در شمال کشور محسوب می‌شود. این آفت با اندازه ۰.۳ تا ۰.۵ میلی‌متر و به رنگ قرمز روشن تا تیره شناخته می‌شود. فصل مناسب برای رشد و تکثیر این آفت، بهار و پاییز است و در شمال ایران ۱۵ تا ۱۹ نسل در سال دارد.

کنه زنگار یا نقره‌ای مرکبات (Phyllocoptruta oleivora) نیز خسارات سنگینی به باغات مرکبات وارد می‌کند. علائم خسارت کنه قرمز شامل ایجاد لکه‌های کوچک نقره‌ای روی برگ، قاشقی شدن برگ‌ها و ریزش آن‌ها در شاخه‌های انتهایی، و کوچک و کم آب شدن میوه‌ها می‌باشد. در شرایط مطلوب برای این آفت (دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد و رطوبت ۵۰ تا ۷۰ درصد)، خسارت می‌تواند بسیار شدید باشد.

مینوز برگ لیمو و علائم دالانی

مینوز برگ مرکبات (Phyllocnistis citrela) یکی از مهم ترین آفات لیمو است که در سال ۱۳۷۳ به عنوان آفتی جدید در باغ‌های مرکبات استان مازندران مشاهده شد. لاروهای این آفت از پارانشیم برگ تغذیه می‌کنند و باعث ایجاد دالان‌های کج و معوج در زیر کوتیکول برگ می‌شوند. علائم خسارت مینوز شامل پیچیده شدن لبه برگ به سمت بالا، چین‌خوردگی برگ‌ها، و ایجاد دالان‌های رنگ‌پریده روی برگ می‌باشد. این آفت می‌تواند سالیانه ۸ تا ۱۱ نسل داشته باشد و بیشترین خسارت را به نهالستان‌های مرکبات وارد می‌کند.

سپردار زرد و قهوه‌ای روی میوه و برگ

سپردارها حشرات غیرمعمولی هستند که معمولاً فاقد پا و چشم به نظر می‌رسند و فقط در جوانی متحرک هستند. سپردار قهوه‌ای مرکبات (Chrysomphalus dicyospermi) با سپر مدور به قطر ۲ میلی‌متر و به رنگ قهوه‌ای شناخته می‌شود و بیشتر در مناطق مرطوب کشور گسترش دارد. سپردار زرد (Aonidiella citrine) نیز مشابه سپردار قرمز است اما کمی کوچک‌تر بوده و عمدتاً به برگ‌ها و میوه و به ندرت به تنه و شاخه‌ها خسارت می‌زند. این آفات لیمو با تغذیه از شیره آوندی درخت، باعث زرد شدن برگ‌ها، ریزش میوه و در صورت شدت حمله، خشکیدگی سرشاخه‌ها می‌شوند.

مگس میوه مدیترانه‌ای و خسارت به گوشت میوه

مگس میوه مدیترانه‌ای (Ceratitis capitata) یکی از مخرب‌ترین آفات کشاورزی در جهان است که به دلیل پراکندگی وسیع، تکثیر سریع و توانایی تحمل آب و هوای سردتر نسبت به سایر گونه‌های مگس میوه، در رتبه اول خسارت اقتصادی قرار دارد. این آفت به بیش از ۳۰۰ گونه گیاهی مختلف حمله می‌کند و تخم‌های خود را زیر پوست میوه می‌گذارد. لارو آفت از گوشت میوه تغذیه می‌کند و کانال‌های ناشی از تغذیه باعث نفوذ عوامل پوسیدگی می‌شوند که در نهایت میوه‌ها پوسیده، کپک‌زده و ریزش می‌کنند.

خواندنی محبوب خرید نهال انگور موندراپ در بجنورد

مهم‌ترین بیماری های لیمو: قارچی و باکتریایی

در میان آفات و بیماری های لیمو، عوامل قارچی و باکتریایی از مهم‌ترین تهدیدها برای سلامت درختان و کاهش کیفیت محصول به شمار می‌روند. این بیماری‌ها در شرایط آب‌وهوایی مناسب به سرعت گسترش یافته و در صورت عدم کنترل، خسارات سنگینی به باغداران وارد می‌کنند. در ادامه با چند مورد از رایج‌ترین بیماری‌های قارچی و باکتریایی لیمو آشنا می‌شویم.

کپک دوده‌ای ناشی از عسلک شته‌ها

کپک دوده‌ای یک بیماری قارچی است که روی عسلک ترشح شده توسط حشرات مکنده شیره گیاهی مانند شته‌ها رشد می‌کند. عامل این بیماری قارچ‌های Meliola camelia و Capnodium citri هستند که پوششی سیاه و دوده‌مانند روی برگ‌ها، میوه‌ها و شاخه‌های درخت ایجاد می‌کنند. این پوشش تیره باعث کاهش فتوسنتز شده و بر سلامت کلی درخت تأثیر منفی می‌گذارد.

کپک دوده‌ای در درجه اول بر میوه‌ها تأثیر گذاشته و باعث ایجاد ضایعات تیره و فرورفته در پوست می‌شود. برای کنترل این بیماری، اولین گام از بین بردن حشرات تولیدکننده عسلک است. استفاده از سموم حشره‌کش مناسب، به‌کارگیری شکارچیان طبیعی حشرات مکنده و حذف فیزیکی آفات لیمو، روش‌های مؤثری برای جلوگیری از این بیماری هستند.

شانکر باکتریایی و لکه‌های چوب‌پنبه‌ای

شانکر باکتریایی مرکبات یک بیماری بسیار مسری است که توسط باکتری Xanthomonas axonopodis pv.citri ایجاد می‌شود. این بیماری در ایران نخستین بار در سال 1368 در منطقه کهنوج استان کرمان روی لیموآب مشاهده شد. علائم این بیماری به صورت لکه‌های زرد تا قهوه‌ای است که روی برگ، میوه و سرشاخه‌ها ظاهر می‌شود.

ضایعات شانکر باکتریایی معمولاً 7 تا 14 روز پس از آلودگی در دمای 20 تا 30 درجه سانتی‌گراد قابل مشاهده هستند. این لکه‌ها به تدریج چوب‌پنبه‌ای شده و ظاهری برجسته پیدا می‌کنند. یکی از نشانه‌های تشخیصی قابل اعتماد، حاشیه آغشته به آب در اطراف بافت نکروزه است که با نور عبوری به راحتی قابل تشخیص است. برای کنترل این بیماری، دو راهبرد اصلی شامل حذف درختان آلوده در مناطق با آلودگی کم و مدیریت تلفیقی برای کاهش خسارت در مناطق با آلودگی گسترده پیشنهاد می‌شود.

بیماری اسکب و بدشکلی میوه

در بین آفات و بیماری‌های لیمو، اسکب مرکبات یکی از بیماری‌های قارچی مهم و قرنطینه‌ای محسوب می‌شود. عامل آن قارچ Elsinoe fawcettii است که موجب ایجاد جوش‌های سطحی روی میوه، بدشکلی برگ‌ها و کوتولگی شاخه‌ها می‌گردد. این بیماری در دمای ۲۴ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد توسعه می‌یابد و برای کنترل آن معمولاً از قارچ‌کش‌های مسی استفاده می‌شود. ارقام لیمو و راف‌لمون بیشترین حساسیت را نسبت به این بیماری دارند.

لکه گریسی در مناطق مرطوب

لکه گریسی یک بیماری قارچی شایع در پرتقال و لیمو است که توسط قارچ Mycosphaerella citri ایجاد می‌شود. علائم این بیماری به صورت زخم‌ها یا ضایعات زرد تا قهوه‌ای تیره و حتی سیاه ظاهر می‌شود که ابتدا در سطح زیرین برگ‌های بالغ مرکبات ایجاد می‌شوند.

لکه‌های زرد زمانی ایجاد می‌شوند که سلول‌های آلوده قادر به تولید کلروفیل نباشند. اگرچه درختان نسبت به این بیماری تا حدودی مقاوم هستند، اما در شرایط مطلوب رطوبتی و گرما به آسانی به این عارضه مبتلا می‌شوند. آسکوسپورها در شب‌های گرم و مرطوب تابستان رشد و توسعه می‌یابند.

برای درمان درختان آلوده به لکه گریسی، استفاده از قارچ‌کش‌های مناسب مؤثرترین روش است. همچنین اقدامات ارگانیک مانند کنترل آبیاری، حذف و جمع‌آوری برگ‌های آلوده، از بین بردن علف‌های هرز و تقویت درختان با تغذیه مناسب می‌توانند در مدیریت این بیماری مؤثر باشند.

مقاله پیشنهادی آموزش کاشت اسفناج در گلدان

بیماری های ویروسی و فیتوپلاسمایی درخت لیمو

در میان آفات و بیماری های لیمو، دسته ویروسی و فیتوپلاسمایی از خطرناک‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت درختان محسوب می‌شوند. این بیماری‌ها برخلاف عوامل قارچی و باکتریایی، معمولاً دیر تشخیص داده می‌شوند و درمان مشخصی ندارند. در صورت گسترش، می‌توانند به‌سرعت کل باغ‌های لیمو را درگیر کرده و موجب کاهش عملکرد و حتی مرگ درختان شوند.

جاروک لیمو و شاخه‌های جارویی شکل

یکی از شناخته‌شده‌ترین بیماری‌های فیتوپلاسمایی در بین آفات و بیماری های لیمو، جاروک لیموترش است که عامل آن Candidatus Phytoplasma aurantifolia می‌باشد. این بیماری که با نام «جاروی جادوگر» نیز شناخته می‌شود، نخستین بار در عمان و سپس در ایران شناسایی شد. علائم آن شامل ظهور شاخه‌های جارویی با برگ‌های کوچک و زردرنگ است که به مرور موجب خشکیدگی تدریجی شاخه‌ها و مرگ درخت در مدت چند سال می‌شود.

تریستزای مرکبات و زوال تدریجی

تریستزای مرکبات (CTV) یکی از مخرب‌ترین بیماری‌های ویروسی مرکبات در سراسر دنیاست که در کشورهای مختلف موجب نابودی میلیون‌ها درخت مرکبات شده است. این بیماری در ایران در سال ۱۳۴۷ با ورود نهال‌های نارنگی انشو از ژاپن وارد شد. تقریباً تمام گونه‌های مرکبات به این ویروس حساس هستند، اما بیشترین میزان آلودگی مربوط به نارنگی و پس از آن لیمو لیسبون، لیموترش، پرتقال و لیموشیرین است. علائم رایج بیماری شامل توقف رشد، ضعف، زردی، گلدهی بی‌موقع و زوال تدریجی یا سریع درختان آلوده است. ویروس تریستزا عمدتاً توسط شته‌ها منتقل می‌شود.

استابورن و توقف رشد برگ‌ها

استابورن یا ریزبرگی مرکبات یکی از بیماری‌های مهم در مناطق گرم و خشک است که توسط میکروارگانیسم Spiroplasma citri ایجاد می‌شود. این بیماری بیشتر درختان گریپ فروت و پرتقال را درگیر می‌کند و در استان‌های هرمزگان، فارس و مازندران شایع است. علائم بیماری شامل توقف رشد برگ‌ها، فنجانی و ضخیم شدن برگ‌ها، کوتاه شدن فاصله بین گره‌ها و گلدهی خارج از فصل است. استابورن معمولاً باعث مرگ گیاه نمی‌شود، اما به شدت بر کمیت و کیفیت محصول تأثیر می‌گذارد.

اگزوکورتیس و پوسته‌پوسته شدن تنه

در بین آفات و بیماری های لیمو، اگزوکورتیس مرکبات یکی از مهم‌ترین بیماری‌های ویروئیدی محسوب می‌شود که با پوسته‌پوسته شدن تنه، پیچ‌خوردگی برگ‌ها و کاهش وزن میوه‌ها همراه است. عامل آن ویروئید CEVd است که معمولاً از طریق پیوندهای آلوده یا ابزار باغبانی منتقل می‌شود. درختان لیموترش بیشترین حساسیت را به این بیماری دارند، بنابراین رعایت بهداشت ابزار و استفاده از پایه‌های سالم برای پیوند از اهمیت زیادی برخوردار است.

بیشتر بدانید راهنمای کامل برداشت آووکادو: بهترین زمان و روش‌های اصولی

روش‌های پیشگیری از آفات و بیماری های لیمو

پیشگیری از آفات و بیماری های لیمو همواره آسان‌تر از درمان است. با رعایت چند اصل ساده می‌توان سلامت درختان لیمو را تضمین کرد.

هرس به‌موقع شاخه‌های آلوده

هرس مرکبات برای حفظ سلامت و بهره‌وری آنها ضروری است. زمان مناسب هرس در اوایل بهار، پس از آخرین یخبندان و قبل از شروع رشد جدید است. این زمان‌بندی به درخت کمک می‌کند قبل از فعال شدن آفات رشد کند. هرس منظم شاخه‌های آسیب‌دیده، آلوده به آفات و بیماری، جریان هوا را بهبود می‌بخشد و نور بیشتری به درخت می‌رساند تا در برابر آفات و بیماری های لیمو مقاومت کند. استفاده از ابزارهای استریل شده در هرس، از گسترش آفات و بیماری های لیمو جلوگیری می‌کند.

استفاده از ارقام مقاوم و نهال سالم

برای احداث باغ، تهیه نهال سالم از نهالستان‌های معتبر بسیار مهم است. به‌جای مراجعه به مغازه‌های خانگی، درختان تأیید شده و عاری از بیماری را از منابع معتبر تهیه کنید. برخی ارقام مقاومت بیشتری نسبت به بیماری‌های خاص دارند. مثلاً پرشین لایم به بیماری ناتراسیا حساس است و نیازمند مراقبت‌های ویژه می‌باشد.

مدیریت آبیاری و تغذیه متعادل

آبیاری منظم و جلوگیری از تنش خشکی، مقاومت درختان را افزایش می‌دهد. تغذیه متعادل با کودهای مناسب، نقش مهمی در افزایش مقاومت به آفات و بیماری های لیمو دارد. استفاده از کود حیوانی تازه و نپوسیده توصیه نمی‌شود زیرا سرشار از آلودگی، تخم آفات و علف‌های هرز است.

کنترل علف‌های هرز و تهویه مناسب

علف‌های هرز رقیب سرسختی برای محصولات گیاهی هستند که در آب، مواد غذایی، نور و هوا با گیاه اصلی رقابت می‌کنند. روش‌های مختلفی برای کنترل علف‌های هرز وجود دارد، از جمله وجین دستی، شخم، استفاده از مالچ و کنترل شیمیایی. تهویه مناسب باغ نیز با کاشت درختان با فاصله مناسب امکان‌پذیر می‌شود که به کاهش رطوبت و کنترل بیماری‌های قارچی کمک می‌کند.

cultural control methods include removal of water sprouts from trees and refraining from pruning live branches more than once a year to encourage uniform growth flushes which are short in duration. "Source"

ترجمه: روش‌های کنترل زراعی شامل حذف جوانه‌های آب از درختان و خودداری از هرس شاخه‌های زنده بیش از یک بار در سال برای تشویق رشد یکنواخت و کوتاه مدت شاخه‌ها است.

بیشتر بخوانید راهنمای کامل انتخاب پایه نهال بادام برای مناطق سردسیر

کنترل بیولوژیکی و شیمیایی آفات و بیماری ها لیمو

علاوه بر روش‌های پیشگیرانه، کنترل فعال آفات و بیماری ها لیمو نیز برای حفظ سلامت درختان لیمو ضروری است. ترکیبی از روش‌های بیولوژیکی و شیمیایی می‌تواند بهترین نتیجه را در مدیریت آفات و بیماری های لیمو به همراه داشته باشد.

استفاده از کفشدوزک، بالتوری و زنبور پارازیتوئید

در مدیریت آفات و بیماری های لیمو، استفاده از دشمنان طبیعی نقش مؤثری در کاهش جمعیت حشرات مضر دارد. کفشدوزک استرالیایی (Novius cardinalis) مؤثرترین دشمن طبیعی شپشک استرالیایی به شمار می‌رود و طی ۴ تا ۶ هفته جمعیت آن را کنترل می‌کند. همچنین کفشدوزک نقاب‌دار دولکه‌ای (Chilocorus bipustulatus) از شکارگرهای مؤثر سپردار قهوه‌ای و سایر سپردارهاست. بالتوری سبز (Chrizoperla carnea) یکی از شکارگرهای قدرتمند آفات لیمو مانند شته‌ها، کنه‌ها، تریپس‌ها و شپشک‌هاست؛ هر لارو بالتوری می‌تواند بیش از هزار کنه یا صدها شته را در طول دوره رشد خود از بین ببرد.

کاربرد روغن ولک و سموم فسفره در زمستان

برای کنترل آفات و بیماری های لیمو در فصل زمستان، استفاده از روغن ولک همراه با حشره‌کش‌های مناسب توصیه می‌شود. روغن ولک که از پارافین و مشتقات نفتی ساخته می‌شود، با پوشاندن سطح بدن حشرات و بستن منافذ تنفسی آن‌ها باعث خفگی و مرگ آفات می‌گردد. زمان مناسب مصرف آن، اواخر زمستان و پیش از بیداری درختان لیمو است. این ترکیب قابلیت اختلاط با بسیاری از سموم فسفره مانند دورسبان و دیازینون را دارد؛ بااین‌حال نباید همراه با قارچ‌کش کاپتان، سموم گوگردی یا آبامکتین استفاده شود تا به برگ و شاخه‌های درخت آسیب نرسد.

طعمه‌گذاری برای مگس میوه و حلزون

برای کنترل حلزون‌ها، استفاده از طعمه‌های مسموم حاوی متالدهید ۶ درصد به میزان ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در هکتار توصیه می‌شود. متالدهید از سال ۱۹۳۶ به بازار معرفی شد و با تأثیر تماسی-گوارشی باعث خشک شدن و مرگ حلزون‌ها می‌گردد. طعمه‌گذاری باید از هنگام عصر یا شب که حلزون‌ها فعالیت بیشتری دارند انجام شود و برای جذب بهتر آن‌ها می‌توان مقداری ملاس چغندرقند به طعمه اضافه کرد.

قارچ‌کش‌های مسی برای کپک و شانکر

قارچ‌کش‌های مسی مانند بردوفیکس و اکسی‌کلرور مس برای کنترل بیماری شانکر باکتریایی بسیار مؤثر هستند. بردوفیکس، محلولی قوی با اثر حفاظتی و تماسی است که با دوز ۳ در هزار به‌صورت محلول‌پاشی روی شاخ و برگ و تنه گیاهان استفاده می‌شود. از اکسی‌کلرور مس می‌توان با دوز ۳ در هزار به‌صورت آبیاری و محلول‌پاشی با فاصله ۳ روز یکبار و در دو مرحله استفاده کرد. برای تثبیت درمان، می‌توان محلولی غلیظ از چسب باغبانی به همراه بردوفیکس تهیه کرده و با فرچه روی تنه درخت یا محل زخم پخش نمود.

نتیجه‌گیری

آفات و بیماری های لیمو از عوامل اصلی کاهش کیفیت و عملکرد این محصول هستند. شناسایی به‌موقع علائم، انجام اقدامات پیشگیرانه مانند استفاده از نهال سالم، هرس اصولی، و تغذیه متعادل نقش مهمی در جلوگیری از گسترش آن‌ها دارد. به‌کارگیری کنترل بیولوژیک با کمک دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک‌ها نیز روشی سازگار با محیط زیست است که می‌تواند خسارات را به حداقل برساند.

رویکرد مدیریت تلفیقی آفات (IPM) بهترین روش برای حفظ سلامت درختان لیمو و کاهش وابستگی به سموم شیمیایی است. باغدارانی که با پایش منظم، شناخت چرخه زندگی آفات و استفاده از راهکارهای علمی اقدام می‌کنند، محصولی سالم‌تر و پربازده‌تر خواهند داشت. آگاهی، برنامه‌ریزی و بهره‌گیری از توصیه‌های کارشناسان کلید موفقیت در حفظ باغ‌های لیمو است.

سوالات متداول

[faq_accordion]