درمان بیماری های هندوانه: از علائم اولیه تا بهبودی کامل
بیماری های هندوانه میتوانند حجم عظیمی از محصولات شما را از بین ببرند. قارچهایی مانند Pseudoperonospora Cubensis عامل سفیدک داخلی هندوانه و Colletotrichum Orbiculare عامل آنتراکنوز به سرعت در شرایط مساعد گسترش مییابند.
زمانی که برگهای بوتههای هندوانه تشکیل میشوند، در بازه زمانی 16 تا 23 روز بیشترین حساسیت را به قارچها و آفات دارند. همچنین، انواع بیماری های هندوانه در شرایط آب و هوایی خاصی رشد میکنند؛ برای مثال، سفیدک داخلی در دمای 17 تا 21 درجه سانتیگراد، پژمردگی فوزاریومی در دمای 25 تا 27 درجه سانتیگراد و آنتراکنوز در دمای 24 الی 30 درجه سانتیگراد بهترین شرایط رشد را دارند.
بیماری سفیدک سطحی هندوانه علاوه بر هندوانه به محصولات دیگری از جمله کدوتنبل، کدو، خیار و گیاه صنعتی لوفا نیز آسیب می رساند. بدون شناخت و مدیریت صحیح، این بیماریها میتوانند تمامی بافتهای هوایی بوته هندوانه را از بین ببرند.
در این مقاله، با علائم اولیه بیماری های هندوانه آشنا میشوید و روشهای پیشگیری و درمان آنها را یاد میگیرید تا بتوانید از محصول خود محافظت کنید.
نام بیماری | عامل قارچی | دمای بهینه رشد (°C) | میزبانهای دیگر |
|---|---|---|---|
سفیدک داخلی | Pseudoperonospora cubensis | 17–21 | خیار، کدو، طالبی |
سفیدک سطحی | Erysiphe cichoracearum | 20–24 | کدو، لوفا، خیار |
پژمردگی فوزاریومی | Fusarium oxysporum f.sp. niveum | 25–27 | اختصاصی هندوانه |
آنتراکنوز | Colletotrichum orbiculare | 24–30 | خیار، کدو تنبل |
بلایت صمغی ساقه | Didymella bryoniae | 18–22 | تمام کدوییان |
شناسایی سریع علائم اولیه بیماری های هندوانه
تشخیص بهموقع علائم اولیه بیماری های هندوانه میتواند تفاوت چشمگیری در نجات محصول شما ایجاد کند. این علائم معمولاً قبل از گسترش کامل بیماری ظاهر میشوند و شناسایی آنها به شما فرصت میدهد تا اقدامات درمانی مناسب را بهسرعت انجام دهید.
لکههای زرد و قهوهای روی برگها
یکی از اولین نشانههای بیماری در هندوانه، ظهور لکههای رنگی روی برگهاست. در بیماری سفیدک داخلی، لکههای قهوهای کمرنگ روی سطح رویی برگ تشکیل میشود که با گذشت زمان تعداد این لکهها افزایش یافته و به رنگ قهوهای تیره با هاله زرد تبدیل میشوند. در آنتراکنوز، لکهها ابتدا روی برگهای قدیمیتر بوته به شکل لکههای کوچک آبسوخته، زاویهدار و به رنگ قهوهای یا مشکی ظاهر میشوند. در صورت وجود رطوبت، بافت قارچی نارنجی یا صورتی رنگ در مرکز لکههای بزرگ تشکیل میشود. از طرفی در بیماری فوزاریوم، برگها زرد شده و رگهای آبرسان به گیاه مسدود میشوند.
پژمردگی روزانه برگها در ساعات گرم
این علامت اغلب نشانهای از پژمردگی فوزاریومی است. در آغاز این بیماری، برگهای گیاهان آلوده در ساعات گرم روز پژمرده میشوند و از رشد عادی باز میمانند، اما شبها به حالت طبیعی برمیگردند. برگ در بوتههای آلوده ظاهری رنگپریده دارد و با ادامه بیماری، شاخههای رونده پژمرده شده و با خشک شدن قسمتهای پایینی بوته از بین میروند. این الگوی پژمردگی روزانه و بهبود شبانه در مراحل اولیه بیماری، نشانهای کلیدی برای شناسایی زودهنگام بیماری فوزاریومی است.
تشکیل پوشش خاکستری یا سفید روی برگها
در بیماری سفیدک سطحی هندوانه، اولین علائم به صورت لکههای سفید و پودری شکل روی برگها ظاهر میشود. این لکهها از اندازههای کوچک تا بزرگ متغیر بوده و بهصورت مجموعهای از نقاط سفید پراکنده روی سطح برگها ظاهر میشوند. به مرور، این نقاط سفید باعث پوشیدگی پودری سطح برگها میشوند و برگها بهصورت غیرطبیعی نمایان میگردند. در سفیدک داخلی، در سطح زیرین برگ و در مقابل لکههای قهوهای، پوشش خاکستری مایل به ارغوانی تشکیل میشود که در واقع اجتماعی از اندامهای عامل بیماری است.
تغییر رنگ آوندها در ساقه و طوقه
یکی از نشانههای مهم بیماری پژمردگی فوزاریومی، قهوهای شدن آوندهای داخلی در ناحیه طوقه و ریشه است که با برش عرضی آنها، این تغییر رنگ قابل مشاهده میباشد. این تغییر رنگ قرمز تا قهوهای که در مرکز آوند مرکزی گیاه رخ میدهد، موجب اختلال در سیستم انتقال آب به برگ میشود. در پژمردگی ورتیسیلیومی نیز قهوهای شدن هسته آوند چوبی و قاعده ساقه گیاه بیمار از نشانههای تشخیصی است. همچنین در برخی بیماریها، ساقهها در محل بافت آوندی تغییر رنگ میدهند.
فرورفتگیهای آبکی روی میوه
بارزترین نشانه بیماری بوتهمیری جالیز، فرورفتگی نسج گیاه در محل حمله قارچ عامل بیماری است. محل فرورفتگی ابتدا سفت و نمدی بوده و به تدریج نرم میشود. اولین علائم روی میوهای که در سطح خاک مرطوب قرار میگیرد، با یک لکه کوچک گرد فرورفته، آبکی و به رنگ سبز تیره با قطر حدود یک سانتیمتر ایجاد میشود. در بیماری آنتراکنوز، علائم بیماری روی میوه به شکل لکههای دایرهای شکل، فرورفته و آفتابسوخته با قطر حدود یک سانتیمتر دیده میشود.
با شناسایی این علائم اولیه، میتوانید بهموقع اقدامات پیشگیرانه و درمانی را آغاز کنید و از گسترش بیماری در مزرعه هندوانه جلوگیری نمایید.
بررسی انواع بیماریهای قارچی رایج در هندوانه
قارچهای بیماریزا هر ساله خسارتهای سنگینی به مزارع هندوانه وارد میکنند. شناخت دقیق این بیماریها به کشاورزان کمک میکند تا با اقدامات بهموقع، از محصول خود محافظت کنند. در این بخش، مهمترین بیماریهای قارچی هندوانه را بررسی میکنیم.
سفیدک داخلی (Pseudoperonospora cubensis)
سفیدک داخلی یا سفیدک کرکی از بیماریهای مهم جالیز است که توسط قارچ Pseudoperonospora cubensis ایجاد میشود. این قارچ علاوه بر هندوانه، به طالبی، کدو، خیار و کدو تنبل نیز آسیب میرساند. نشانههای اولیه بیماری به صورت لکههای قهوهای کمرنگ در سطح رویی برگ ظاهر میشود که به مرور تعداد آنها افزایش یافته و تیرهتر میشوند. در سطح زیرین برگ، پوشش خاکستری مایل به ارغوانی تشکیل میگردد که در واقع اجتماعی از اندامهای قارچ میباشد. به دلیل خشک شدن لکهها روی برگها، بوتهها منظره سوختگی به خود میگیرند و برگهای آلوده ریزش میکنند.
دمای ۱۸ درجه سانتیگراد و رطوبت بالا شرایط مطلوب برای رشد و توسعه این بیماری است. زمستانگذرانی عامل بیماری روی بقایای گیاهی و علفهای هرز صورت میگیرد. باد و آبیاری بارانی در انتقال اسپورهای قارچ نقش مهمی دارند.
سفیدک سطحی (Erysiphe cichoracearum)
سفیدک سطحی یکی دیگر از بیماریهای مهم هندوانه است که توسط قارچ Erysiphe cichoracearum (و در برخی منابع Sphaerotheca fuliginea نیز ذکر شده) ایجاد میشود. نشانههای اولیه بیماری به صورت لکههای کوچک سفید آرد مانند روی برگها و ساقهها ظاهر میشود که به تدریج سطح آنها را گرد سفید رنگی فرا میگیرد. این بیماری به سرعت گسترش یافته و در مدت کوتاهی پوشش قارچی، هر دو سطح برگ را فرا میگیرد.
این قارچ در دمای ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتیگراد به سرعت گسترش مییابد. برگهای هندوانه ۱۶ تا ۲۳ روز بعد از تشکیل، حداکثر حساسیت را در برابر این بیماری دارند، در حالی که برگهای خیلی جوان به بیماری مقاوم هستند. در بوتههای مبتلا، میوهها زودتر از موعد مقرر رسیده، شبکه پوست آنها خوب تشکیل نشده و بافت آنها نرم میگردد. افزون بر این، گوشت میوه بیمزه و مواد جامد محصول به طور قابل ملاحظهای کاهش مییابد.
پژمردگی فوزاریومی (Fusarium oxysporum)
پژمردگی فوزاریومی یکی از مهمترین بیماری های هندوانه در جهان و ایران است که توسط قارچ Fusarium oxysporum f.sp. niveum ایجاد میشود. طبق تحقیقات، میانگین درصد آلودگی نمونههای دارای علایم زردی و پژمردگی با عامل Fusarium spp. حدود ۸۴.۸٪ بوده است.
این بیماری اولین بار در جرجیا و جنوب کارولینای ایالات متحده آمریکا گزارش شد و بعدها به سایر نقاط دنیا گسترش یافت. در ایران نیز برای اولین بار از رامسر و لاهیجان گزارش گردید. علائم بیماری متنوع بوده و شامل پژمردگی برگها در ساعات گرم روز، زرد شدن اندامهای هوایی از برگهای مسن نزدیک طوقه به سمت بالا، و رنگپریدگی آوندها در برشهای طولی و عرضی ریشهها و ساقههای آلوده میباشد.
دمای خاک بین ۲۰ تا ۲۷ درجه سانتیگراد دمای بهینه برای توسعه این بیماری است و علائم بیماری معمولاً در دمای ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتیگراد ظاهر میشوند. این بیماری در خاکهای شنی با نیتروژن بالا و رطوبت مناسب بیشترین خسارت را وارد میکند.
آنتراکنوز (Colletotrichum orbiculare)
[caption id="attachment_6024" align="aligncenter" width="675"]
بیماری آنتراکنوز هندوانه[/caption]
آنتراکنوز یکی از بیماریهای مخرب گیاهان جالیزی است که توسط قارچ Colletotrichum orbiculare ایجاد میشود. علائم اولیه بیماری بر روی برگهای قدیمیتر به صورت لکههای گرد قهوهای تا سیاه ظاهر میشود که در هر دو سطح برگ قابل مشاهده است.
با پیشرفت بیماری، لکههای بیضی شکل تیره روی ساقهها ظاهر میشود که باعث پژمردگی ساقههای رونده میگردد. علائم بیماری روی میوه به شکل لکههای دایرهای شکل، فرورفته و آفتابسوخته با قطر حدود یک سانتیمتر دیده میشود. این لکهها به مرور تیرهتر شده و باعث ایجاد شکاف در میوه میشوند.
این قارچ در دمای ۲۴ تا ۳۰ درجه سانتیگراد و رطوبت بالا به خوبی رشد میکند. زمستانگذرانی عامل بیماری روی سطح بذور آلوده و در داخل بقایای گیاهی صورت میگیرد و باد، باران و ادوات کشاورزی در انتقال آن نقش دارند.
بلایت صمغی ساقه (Didymella bryoniae)
بلایت صمغی ساقه یا پوسیدگی سیاه یکی از مهمترین بیماریهای خانواده کدوییان از جمله هندوانه است که توسط قارچ Didymella bryoniae ایجاد میشود. این بیماری کلیه اندامهای میزبان در بالای سطح خاک شامل برگ، ساقه و میوه را در هر مرحلهای از رشد در گلخانه و مزرعه آلوده میکند.
علائم بیماری روی برگ به شکل لکههای دایرهای یا زاویهدار، سیاه و قهوهای رنگ دیده میشوند. یکی از بارزترین علائم این بیماری، به خصوص در آب و هوای مرطوب، ریزش میوهها در مراحل ابتدایی رشد است. نشانههای بیماری روی ساقه به صورت شانکرهای بیضی شکل، بهخصوص در اطراف ناحیه اتصال دمبرگ به ساقه اصلی دیده میشود.
دمای بهینه برای رشد قارچ و ایجاد بیماری ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتیگراد است. اهمیت و نقش رطوبت در گسترش بیماری بیش از دما است. این بیماری از طریق خاک آلوده، بقایای گیاهی آلوده، بذر آلوده و از طریق هوا منتشر میشود.
روشهای پیشگیری غیرشیمیایی از بیماری های هندوانه
پیشگیری از بیماری های هندوانه بسیار مقرون به صرفهتر از درمان آنهاست. استفاده از روشهای غیرشیمیایی نه تنها هزینههای تولید را کاهش میدهد، بلکه محصولی سالمتر و با کیفیتتر نیز تولید میکند. در ادامه، مهمترین روشهای پیشگیری را بررسی میکنیم.
روش مدیریت | توضیح کوتاه |
|---|---|
تناوب زراعی | خودداری از کشت متوالی هندوانه تا ۵ سال؛ استفاده از ذرت و حبوبات |
افزایش تهویه | کاهش تراکم بوتهها و رعایت فاصله مناسب کشت |
آبیاری قطرهای | جلوگیری از خیس شدن برگها و کاهش رطوبت سطحی |
حذف علفهای هرز میزبان | حذف میزبانهای واسطه بیماری و ضدعفونی ابزارها |
استفاده از بذر سالم | ضدعفونی بذرها با سموم یا آب گرم قبل از کاشت |
درمان شیمیایی | بردوفیکس، متالاکسیل-مانکوزب در مراحل حساس |
درمان ارگانیک | استفاده از قارچکشهای زیستی مانند اگروسیب و کالیبان |
تغذیه تقویتی | کودهای حاوی کلسیم برای تقویت دیواره سلولی و کاهش پوسیدگی میوه |
تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان
تناوب زراعی یکی از مؤثرترین روشها برای مقابله با بیماریهای خاکزاد هندوانه است. توصیه میشود از کشت متوالی هندوانه به مدت پنج سال در زمینهای آلوده خودداری کنید. گیاهان همخانواده مانند خیار، کدو و خربزه نباید در برنامه تناوب قرار گیرند، زیرا اغلب آفات و بیماریهای مشترک دارند. بهتر است پس از هندوانه، گیاهانی مانند ذرت کشت شود که به آفات موجود در زمین مقاوم هستند. حبوبات گزینه مناسبی برای تناوب زراعی هستند، زیرا با تثبیت نیتروژن خاک، شرایط را برای کشت بعدی مساعد میکنند.
افزایش تهویه و کاهش تراکم بوتهها
تراکم زیاد گیاهان، رطوبت و تهویه مناسب را کاهش داده و محیط مطلوبی برای گسترش بیماریها ایجاد میکند. برای ایجاد هوای مناسب در مزرعه، فاصله کافی بین بوتهها را رعایت کنید. افزایش فاصله بین ردیفها و بوتهها باعث کاهش رطوبت و جلوگیری از تشکیل محیط مناسب برای بیماریها میشود. در کشت هندوانه تنک کردن بوتههای اضافی بسیار حائز اهمیت است. همچنین کاشت در مناطقی که هوا جریان دارد و پس از آبیاری زمین سریع خشک میشود، به کنترل بیماریها کمک میکند.
آبیاری قطرهای به جای بارانی
روش آبیاری تأثیر مستقیمی بر میزان شیوع بیماریها دارد. آبیاری باید در سطح زمین انجام شود، مانند آبیاری قطرهای و از آب دادن به صورت اسپری، بارانی و آب پاشی خودداری کنید. استفاده از آبیاری قطرهای به جای بارانی باعث کاهش رطوبت سطح برگها شده و از رشد و توسعه بیماریهای قارچی جلوگیری میکند. مدیریت آبیاری در روش قطرهای به طور متوسط حدود یک سوم آبیاری سطحی آب مصرف میکند. این روش آبیاری علاوه بر صرفهجویی در مصرف آب، باعث توزیع یکنواخت آب آبیاری در مزرعه و افزایش کارایی مصرف آب میشود.
حذف علفهای هرز میزبان بیماری
علفهای هرز میتوانند میزبان بسیاری از بیماری های هندوانه باشند. جمعآوری و حذف علفهای هرز میزبان بیماری از اقدامات مهم پیشگیرانه است. حذف علفهای هرز برای پیشگیری از اغلب آفات و بیماری های هندوانه مؤثر خواهد بود. در مزارع هندوانه استفاده از کاه و کلش و بقایای گیاهی میتواند به عنوان مالچ برای کنترل علفهای هرز به کار رود. ابزارها و وسایلی که با گیاهان آلوده به بیماری در تماس میآیند، میتوانند منبع انتقال بیماریها باشند، بنابراین اطمینان حاصل کنید که ابزارها پاک و ضدعفونی شده باشند.
استفاده از بذرهای سالم و ضدعفونیشده
استفاده از بذرهای سالم و ضدعفونیشده نقش مهمی در پیشگیری از بیماریها دارد. بذر کشاورزی باید سالم، قوی و بدون آلودگی به آفات، بیماریها و تخم علفهای هرز باشد. برای اطمینان از آماده بودن بذرها برای کاشت، میتوانید آنها را در آب به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از کاشت خیسانده و سپس به خاک بکارید. ضدعفونی بذر قبل از کاشت با سموم مناسب مانند تیرام یا کاربندازیم و متالاکسیل توصیه میشود. ضدعفونی کردن بذرها با خیساندن در آب گرم به مدت ۱۰ دقیقه قبل از کاشت نیز روش مؤثری است.
درمان شیمیایی و ارگانیک بیماری های هندوانه
پس از شناسایی بیماریهای قارچی هندوانه، اقدامات درمانی مناسب برای نجات محصول ضروری است. روشهای درمانی شیمیایی و ارگانیک هر کدام مزایای خاص خود را دارند.
کاربرد بردوفیکس در مراحل مختلف رشد
بردوفیکس قارچکش و باکتریکش حفاظتی-تماسی مؤثری است که برای پیشگیری و درمان انواع بیماری های هندوانه توصیه میشود. برای استفاده بهینه از بردوفیکس، ابتدا بذرها را قبل از کاشت با نسبت ۱۰ در هزار ضدعفونی کنید. سپس، خاک را بلافاصله پس از کاشت با همان نسبت ضدعفونی نمایید. در مرحله باز شدن اولین برگها و همچنین هنگام تشکیل میوههای اولیه، سمپاشی با نسبت ۵ در هزار انجام دهید. در صورت مشاهده علائم بیماری، سمپاشی را با فواصل ده روزه تا برداشت تکرار کنید.
استفاده از فسفیت پتاسیم برای تقویت دیواره سلولی
فسفیت پتاسیم علاوه بر خاصیت قارچکشی، سیستم دفاعی گیاه را تقویت میکند. این ماده پس از نفوذ به بافتهای گیاهی، باعث تحریک تولید فیتوالکسینها میشود که به گیاهان کمک میکند با عوامل بیماریزا مقابله کنند. فسفیت پتاسیم با ضخیم کردن دیواره سلولی، تشکیل مناطق نکروزه برای محدود کردن گسترش پاتوژنها، و تولید آنزیمهای لیتیک دفاعی، مقاومت گیاه را افزایش میدهد. برای دریافت بهترین نتیجه، میتوانید از این کود در سه زمان استفاده کنید: دو تا سه هفته پس از رشد اولیه گیاه، پس از مشاهده علائم بیماری، و دو تا چهار هفته قبل از برداشت محصول.
قارچکشهای سیستمیک مانند متالاکسیل و مانکوزب
قارچکشهای سیستمیک برخلاف قارچکشهای تماسی، در گیاه نفوذ کرده و از درون با عوامل بیماریزا مبارزه میکنند. متالاکسیل-مانکوزب از جمله قارچکشهای سیستمیک مؤثر در مبارزه با بیماری های هندوانه است. این نوع قارچکشها قابلیت حرکت در گیاه را داشته و میتوانند بیماریهای قارچی را از درون کنترل کنند. برخی مزایای استفاده از قارچکشهای سیستمیک شامل حفاظت داخلی گیاهان، اثربخشی طولانیمدت، و نیاز به مقدار کمتر سم برای تأثیرگذاری است.
مزایای استفاده از قارچکشهای ارگانیک مانند اگروسیب
استفاده بیش از حد سموم شیمیایی باعث مقاوم شدن بیماریها میشود. در کشاورزی پیشرفته، قارچکشهای ارگانیک جایگزین مناسبی هستند. محصولاتی مانند اگروسیب و پراکسیدین کشاورزی برای مبارزه با انواع بیماریهای قارچی هندوانه کاربرد دارند. مزایای این محصولات شامل طیف اثر بالا، عدم تأثیر سوء بر آب و خاک، و تقویت و اکسیژنرسانی به ریشه است. قارچکش ارگانیک کالیبان نیز گزینه مناسبی برای کنترل بیماریهایی مانند سفیدک سطحی است که پس از مصرف، اثری در محصول باقی نمیگذارد.
نقش تغذیه و کوددهی در بهبودی کامل بوتههای آلوده
تغذیه صحیح، آخرین حلقه در زنجیره مبارزه با بیماری های هندوانه است. کوددهی مناسب نه تنها به بهبود بوتههای آلوده کمک میکند، بلکه مقاومت گیاه را نیز در برابر حملات آینده افزایش میدهد.
کودهای حاوی کلسیم برای جلوگیری از پوسیدگی گلگاه
کلسیم عنصری کلیدی در استحکام دیواره سلولی گیاهان است و همراه با بور، نقش مهمی در جابجایی بهتر مواد غذایی و افزایش سلامت میوه دارد. کمبود کلسیم در هندوانه به پوسیدگی موضعی بافت میوه، چوب پنبهای شدن، نازک شدن دیواره سلولی و ایجاد لکههای سیاه منجر میشود.
زمان مصرف کلسیم برای هندوانه بسیار مهم است. برای نتیجه بهتر، کاربرد آن در سه مرحله توصیه میشود: در مراحل آغازین رشد، زمان گلدهی و تشکیل میوه، و هنگام مشاهده علائم کمبود. استفاده از کلسیم در اواسط میوهدهی، برای پیشگیری از عارضههایی مانند ترک خوردگی، سوختگی گلگاه و کله قندی شدن ضروری است.
دو نوع اصلی کود کلسیمدار شامل کلسیم مایع و نیترات کلسیم هستند. کلسیم مایع معمولاً حاوی فرمولاسیونهای مختلف کلسیم است که در مراحل مختلف رشد گیاه مفید است. نیترات کلسیم نیز منبع کلسیمی است که جذب آن برای گیاهان موثرتر است.
مهمترین فواید استفاده از کود کلسیم در هندوانه عبارتند از: جلوگیری از پوسیدگی میوه، سیاه شدن گلگاه، بدفرم شدن میوه، تغییر شکل و سوختگی نوک برگها، و افزایش مقاومت در برابر آفات و بیماریهایی مانند سفیدک داخلی.
“This review examines the causes and impacts of watermelon Fusarium wilt. It explores various control strategies, including developing resistant cultivars, adjusting planting systems and agricultural practices, soil fumigation, microbial inoculants, targeted fertilization, and reductive soil disinfection.”
ترجمه فارسی:
این بررسی علل و تأثیرات پژمردگی فوزاریومی هندوانه را بررسی میکند. استراتژیهای مختلف کنترلی، از جمله توسعه ارقام مقاوم، تنظیم سیستمهای کشت و روشهای کشاورزی، گازدهی خاک (soil fumigation)، مصرف تلقیحکنندههای میکروبی، تغذیه هدفمند و گندزدایی احیایی خاک (reductive soil disinfection) را مورد بررسی قرار میدهد.»
سوالات متداول
[faq_accordion]
منابع خارجی :
ag.purdue.
-
extension
-
plantvillage
دیدگاه شما چیه؟
نظرت برامون خیلی ارزشمنده! تجربه یا دیدگاهت رو درباره این مطلب بنویس 🌱