علت ترک خوردن انار، بررسی دلایل و راه‌های پیشگیری

ترک خوردن انار یکی از مشکلات شایعی است که باغداران با آن مواجه می‌شوند و می‌تواند ناشی از عوامل مختلف محیطی، تغذیه‌ای و مدیریتی باشد. آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید چرا انارهای باغ شما علی‌رغم مراقبت‌های منظم، دچار ترک‌خوردگی می‌شوند؟

علت ترک خوردن انار اغلب به تنش آبی و آبیاری نامنظم برمی‌گردد که یکی از اصلی‌ترین عوامل این پدیده محسوب می‌شود. درخت انار به حدود ۱۱۴ تا ۱۵۲ سانتی‌متر باران در سال نیاز دارد و اگر به اندازه کافی آب دریافت نکند، میوه‌ها شروع به خشک شدن می‌کنند. همچنین، تغییرات زیاد دما به ویژه در مناطق خشک و کویری، کمبود عناصر ریزمغذی مانند کلسیم، پتاسیم و بور، و حتی بیماری‌های قارچی می‌توانند به ترک خوردن پوست انار منجر شوند.

در این مقاله، ما به بررسی دقیق دلایل ترک خوردن انار و راه‌های پیشگیری از آن خواهیم پرداخت. با شناخت این عوامل و اجرای اصول صحیح باغداری، می‌توانیم به طور قابل توجهی از این مشکل جلوگیری کنیم و کیفیت محصول را افزایش دهیم.

مرتبط با سلیقه شما کرم گلوگاه انار چیست و چگونه می‌توان آن را کنترل کرد؟

تنش آبی و نقش آبیاری نامنظم در ترک خوردن انار

آبیاری نامنظم اصلی‌ترین عامل ترک خوردن انار در باغات است. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که درختان انار در دوره‌های مختلف رشد، تنش‌های آبی متفاوتی را تجربه می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد خسارت ناشی از ترک خوردن انار برابر با خسارت کرم گلوگاه بوده و بسته به شرایط محیطی و رقم مورد استفاده، ۲۰ تا ۴۰ درصد میوه‌های تولید شده در هر باغ کیفیت خود را از دست می‌دهند.

افزایش ناگهانی جذب آب پس از خشکی

وقتی درخت انار پس از یک دوره خشکی طولانی، به‌طور ناگهانی میزان زیادی آب دریافت می‌کند، دانه‌های داخل میوه سریعاً متورم می‌شوند. این فرآیند در بافت‌های پوست میوه باعث ایجاد ترک‌هایی در سطح آن می‌شود. در حقیقت، سلول‌های پوست انار که مدت‌ها به وضعیت کم‌آبی و جمع‌شدن عادت کرده‌اند، توانایی تطابق سریع با افزایش حجم آب را ندارند.

این پدیده معمولاً در مناطقی که فصل رشد انار با خشکسالی همراه می‌شود، بیشتر مشاهده می‌شود. یک بارندگی سنگین یا آبیاری ناگهانی پس از دوره خشکی می‌تواند سبب جذب سریع آب توسط ریشه‌ها و در نتیجه منجر به افزایش حجم میوه شود. به‌طور کلی، درخت انار به حدود ۱۱۴ تا ۱۵۲ سانتی‌متر باران در سال نیاز دارد و در صورت عدم دریافت آب کافی، میوه‌ها شروع به خشک شدن می‌کنند.

کاهش خاصیت کشسانی پوست میوه

در دوره‌های خشکی، پوست میوه انار آب خود را از دست می‌دهد و حالت خشکی به خود می‌گیرد. با ادامه این وضعیت، خاصیت کشسانی پوست کاهش می‌یابد و قابلیت تقسیم سلولی و بزرگ شدن سلول‌های پوست میوه به شدت افت می‌کند.

از طرفی، آبیاری سنگین بعد از یک دوره خشکی در بروز و افزایش شدت ترک خوردن انار بسیار موثر است. زیرا دوره خشکی خاک باعث خشکی و تردی پوست میوه انار شده و حالت کشسانی آن را کاهش می‌دهد. پس از انجام آبیاری، حجم سلول‌ها افزایش می‌یابد، اما پوست توانایی مقاومت در برابر این افزایش حجم را نداشته و دچار ترک خوردگی می‌شود.

با کم شدن آب، دانه‌های انار (آریل‌ها) و پوشش روی آن‌ها شروع به کوچک شدن می‌کنند. همزمان، پوسته بیرونی و داخلی انار برای جبران کاهش اندازه آریل‌های داخلی منقبض و خشک می‌شود. در این حالت، خاصیت ارتجاعی پوست از بین می‌رود و با آبیاری مجدد، قادر به همراهی با رشد سریع دانه‌ها نخواهد بود.

اهمیت آبیاری یکنواخت در طول فصل رشد

آبیاری منظم و صحیح در طول فصل رشد، نقش کلیدی در پیشگیری از ترک خوردن انار دارد. نظم در دوره‌های آبیاری بسیار مهم است. حذف یک دور آبیاری یا تاخیر در آبیاری این عارضه را تشدید می‌کند.

برای جلوگیری از ترکیدگی میوه انار، باید به نکات زیر توجه کرد:

• استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای برای کاهش نوسانات رطوبتی

• آبیاری مداوم و به میزان کم، به‌جای آبیاری زیاد و ناگهانی

• در مناطق با آب و هوای گرم‌تر، آب بیشتری به درختان بدهید و با فرا رسیدن فصل پاییز آبیاری را کاهش دهید

در مزارع با خاک‌های کم عمق و فقیر که رطوبت کافی ندارند، درصد ترکیدگی میوه افزایش می‌یابد. همچنین، باغداران باید دقت نمایند که در طی دوره رشد و نمو و بلوغ میوه، یعنی زمانی که میوه به حداکثر اندازه خود رسیده اما هنوز قابل برداشت نیست (اوائل شهریور تا اواخر مهر)، رطوبت خاک را در سطح بهینه نگهداری نمایند.

به علاوه، استفاده از مالچ برای حفظ رطوبت یکنواخت خاک و ایجاد سایه‌انداز طبیعی می‌تواند به کاهش نوسانات رطوبتی و در نتیجه کاهش احتمال ترک خوردن انار کمک شایانی کند.

One of the leading causes of Pomegranate cracking is water stress, often due to irregular irrigation schedules. When irrigation is delayed, pomegranates gradually lose moisture, causing the skin to lose its elasticity. When watering resumes, the seeds swell, but the dried-out skin cannot accommodate the expansion, leading to cracks. "Source"

ترجمه: یکی از دلایل اصلی ترک خوردن انار، تنش آبی است که اغلب به دلیل برنامه‌های نامنظم آبیاری رخ می‌دهد. وقتی آبیاری به تأخیر می‌افتد، انار به تدریج رطوبت خود را از دست می‌دهد و باعث می‌شود پوست خاصیت ارتجاعی خود را از دست بدهد. وقتی آبیاری از سر گرفته می‌شود، دانه‌ها متورم می‌شوند، اما پوست خشک شده نمی‌تواند این انبساط را تحمل کند و منجر به ترک خوردن می‌شود.

خواندنی محبوب اصول آبیاری درخت انار، روش‌ها و زمان‌بندی مناسب

تأثیر نوسانات دمایی و اقلیمی بر پوست انار

نوسانات دمایی و تغییرات اقلیمی از عوامل مهمی هستند که می‌توانند پوست انار را تحت تأثیر قرار داده و باعث ترک خوردگی آن شوند. عوامل محیطی مانند خشکی هوا، بادهای گرم و خشک و بارش نابهنگام باران روی پوست خشک میوه، تأثیر مستقیمی در افزایش ترک خوردن انار دارند.

اختلاف دمای شب و روز در مناطق خشک

اختلاف زیاد درجه حرارت شبانه‌روز یکی از دلایل اصلی بروز ترک خوردن انار است. این مسئله به‌ویژه در مناطق بیابانی بیشتر مشاهده می‌شود، جایی که دمای هوا در طول شب به زیر صفر درجه سانتی‌گراد و در طول روز به بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. این گستردگی دامنه تغییرات دمایی موجب می‌شود بسته به میزان این اختلاف، درصد خسارت وارد شده به میوه‌ها نیز متغیر باشد.

گرمای شدید باعث می‌شود درخت برای جبران رطوبت از دست رفته در اثر تعریق، آب بیشتری جذب کند. در این حالت، پوست میوه نمی‌تواند این میزان انبساط را تحمل کرده و با توجه به خشکی هوا دچار ترک‌خوردگی می‌شود. به علاوه، کمبود روی و بور در میوه‌های جوان در شرایط تغییرات شدید دمای روز و شب، به دلیل اختلال در جریان مجدد این ریزمغذی‌ها در آوند آبکش، تأثیر زیادی بر ترک خوردگی انار دارد.

سرمای زودرس پاییزه و تأثیر آن بر ترک خوردگی

سرمای زودرس در ابتدای پاییز که مصادف با زمان نزدیک به برداشت محصول انار است، در مواردی باعث ترکیدن میوه می‌شود و از بازارپسندی و کیفیت محصول می‌کاهد. این پدیده بیشتر در محدوده دمایی ۱۰ تا ۱۴ درجه سانتی‌گراد یا کمتر رخ می‌دهد، زیرا درختان انار تحمل چنین سرمایی را در فصل رشد ندارند.

با پایین آمدن دما در پاییز، تعادل بین میزان رطوبت شاخه، برگ و میوه انار به هم می‌خورد و به همین دلیل پوست میوه ترک برمی‌دارد. به‌ویژه اگر این سرما با بارش باران همراه باشد، احتمال آسیب به پوست میوه افزایش می‌یابد.

در سال ۱۳۶۷، خشکیدگی وسیع و کم‌سابقه‌ای در انارستان‌های یزد به دلیل سرمای زودرس پاییزه رخ داد، به‌طوری‌که شدت خسارت در برخی از باغ‌ها به بیش از ۸۰ درصد رسید.

بادهای گرم و خشک و افزایش تبخیر

در روزهای گرم که بادهای داغ و شدید می‌وزند، میزان تبخیر آب افزایش می‌یابد و درختان انار دچار کمبود آب می‌شوند. در این شرایط، میوه به دلیل کافی نبودن رطوبت، آب کافی دریافت نمی‌کند و پوست آن خشک می‌شود.

این مسئله زمانی تشدید می‌شود که پس از یک دوره خشکی و وزش بادهای گرم، باغدار اقدام به آبیاری سنگین می‌کند. در این حالت، میوه شروع به رشد و متورم شدن می‌کند، اما چون پوست انار خشک شده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده است، نمی‌تواند به همان اندازه میوه رشد کند و در نتیجه ترک می‌خورد.

متأسفانه جلوگیری از ترک خوردن انار به‌واسطه تغییرات دمایی کار دشواری است. با این حال، آبیاری مناسب و منظم می‌تواند تا حدی از این عارضه جلوگیری کند. همچنین، باغداران می‌توانند با ایجاد سایه و استفاده از روش‌هایی مانند مالچ‌پاشی، تاثیر نوسانات دمایی را کاهش دهند.

مقاله پیشنهادی آموزش کامل هرس درخت انار: بهترین زمان و روش هرس اصولی

کمبود عناصر غذایی و نقش تغذیه در استحکام پوست

تغذیه صحیح درختان انار نقش اساسی در استحکام پوست میوه و مقاومت آن در برابر ترک خوردگی دارد. کمبود عناصر غذایی مختلف می‌تواند ساختار سلولی پوست را تضعیف کرده و زمینه‌ساز ترک خوردن انار شود.

نقش کلسیم، پتاسیم و بور در دیواره سلولی

کمبود کلسیم اصلی‌ترین عامل ترک خوردن انار محسوب می‌شود. این عنصر در استحکام دیواره سلولی نقش به‌سزایی دارد و از آنجا که انتقال آن از برگ به میوه بسیار محدود است، با بزرگ شدن میوه، کمبود در میوه تشدید می‌شود. جالب اینکه کلسیم تنها از راه محلول‌پاشی روی میوه‌ها جذب می‌شود و در تابستان از راه ریشه قابل جذب نیست.

از طرفی، پتاسیم نقش مؤثری در میزان عملکرد، اندازه میوه و کیفیت محصول دارد، اما باید در استفاده از آن دقت کرد. میوه‌هایی که محتوای قند بالاتری دارند، حساسیت بیشتری به ترک‌خوردگی دارند. مصرف کودهای پتاسیم باعث درشت شدن سلول‌ها و افزایش درصد قند میوه می‌شود، همچنین بیش‌بود پتاسیم می‌تواند باعث کمبود کلسیم شود که به نوبه خود خاصیت کشسانی پوست میوه را کاهش می‌دهد.

کمبود روی و بور نیز در میوه‌های جوان، به‌ویژه در شرایط تغییرات شدید دمای روز و شب، تأثیر زیادی بر ترک‌خوردگی انار دارد. تحقیقات نشان می‌دهد محلول‌پاشی ریزمغذی‌های حاوی روی و بور در افزایش انعطاف‌پذیری پوست در شرایط خشکی و رطوبت تأثیر مثبت دارد.

تأثیر نیتروژن زیاد بر رشد نامتوازن میوه

مصرف کودهای ازته مانند اوره در ایام نزدیک به برداشت یکی از علل ایجاد و تشدید ترک خوردن انار محسوب می‌شود. نیتروژن زیاد موجب رشد بیش از حد رویشی شده و در نتیجه منجر به کاهش میوه‌بندی و تأخیر در بلوغ میوه می‌گردد.

باید در روش و زمان مصرف نیتروژن دقت کرد، زیرا استفاده بیش از اندازه یا خارج از زمان مصرف موجب رشد رویشی بی‌رویه، کاهش عملکرد و کیفیت محصول، تأخیر در رسیدگی میوه و همچنین رنگ نگرفتن میوه‌ها می‌شود. بهتر است نیتروژن در سه نوبت مصرف شود؛ یک سوم در اواخر پاییز پس از خواب رفتن درخت و مابقی به تدریج تا پایان اردیبهشت.

اهمیت آزمون خاک و محلول‌پاشی برگی

آزمایش خاک قبل از کاشت، در اواخر زمستان یا اوایل بهار، دید مناسبی نسبت به وضعیت تغذیه‌ای باغ می‌دهد. این آزمون کمک می‌کند نیاز دقیق درخت به عناصر غذایی مختلف مشخص شود.

برای کاهش ترک خوردن انار، محلول‌پاشی با ترکیبات زیر توصیه می‌شود:

• سولفات روی به میزان دو در هزار (کلات روی یا اکسید روی)

• سولوبور (اسید بوریک یا بورات) به میزان ۱.۵ در هزار

• نیترات کلسیم به میزان ۵ در هزار

• محلول‌پاشی با اسید جیبرلیک با غلظت ۱۵۰ میلی‌گرم در لیتر

کلسیم را می‌توان تا یک ماه پیش از برداشت انار محلول‌پاشی کرد. بدون مقدار کافی بور، حتی اگر کلسیم در خاک موجود باشد، گیاه نمی‌تواند به خوبی از آن استفاده کند. بنابراین، مصرف متعادل کود بور در کنار کلسیم، اثربخشی آن را دوچندان می‌کند.

بیشتر بخوانید راهنمای کاشت درخت انار و نکات طلایی پرورش

نقش بیماری‌ها، آفات و باردهی زیاد در ترک خوردن انار

علاوه بر عوامل محیطی و تغذیه‌ای، بیماری‌ها و آفات نیز نقش مهمی در ترک خوردن انار ایفا می‌کنند. این عوامل با تضعیف ساختار پوست میوه، زمینه را برای ترک‌خوردگی فراهم می‌سازند.

بیماری‌های قارچی مانند پوسیدگی قلب سیاه

پاتوژن‌های قارچی از عمده دلایل ترک خوردن انار هستند. این قارچ‌ها دقیقاً زمانی که میوه در حال رسیدن است به آن حمله می‌کنند. بیماری پوسیدگی قلب سیاه که توسط قارچ آلترناریا (Alternaria alternata) ایجاد می‌شود، از مهم‌ترین این عوامل است. این قارچ ابتدا در کاسه گل شکوفه‌ها نفوذ می‌کند و سپس تا زمانی که شکوفه به میوه تبدیل می‌شود، در حالت خاموش باقی می‌ماند.

جالب اینکه، سیاهی قلب انار هیچ نشانه بیرونی ندارد و میوه کاملاً سالم و طبیعی به نظر می‌رسد تا زمانی که آن را باز کنید و متوجه سیاه شدن داخل آن شوید. تحقیقات نشان می‌دهد که این بیماری در شرایطی که بارندگی در فصل گلدهی درخت زیاد باشد، شدت بیشتری پیدا می‌کند.

آفات مکنده و تضعیف ساختار پوست

آفات مکنده با تغذیه از شیره گیاهی، باعث تضعیف ساختار پوست انار می‌شوند. شته‌ها، زنجرک‌ها، مگس‌های سفید و کنه‌ها از مهم‌ترین این آفات به شمار می‌آیند. این حشرات معمولاً در زیر برگ‌ها و نواحی نرم و جوان درختان مستقر می‌شوند و با مکیدن شیره گیاهی، موجب ضعف درختان و در نهایت ترک خوردن انار می‌گردند.

از طرفی، حشراتی مانند شته‌ها با تغذیه از شیره‌های گیاهی و ایجاد زخم‌های کوچک روی پوست میوه، راه را برای نفوذ عوامل بیماری‌زا هموار می‌کنند. این زخم‌ها نه تنها به‌عنوان نقاط ضعف در برابر ترک‌خوردگی عمل می‌کنند، بلکه می‌توانند به‌تدریج به ترک‌های بزرگ‌تری تبدیل شوند.

باردهی بیش از حد و توزیع نامتعادل مواد غذایی

در صورتی که درخت انار بیش از توان خود میوه دهد، مواد غذایی به شکل ناکافی بین میوه‌ها توزیع شده و در این شرایط پوست برخی میوه‌ها نازک‌تر می‌شود. این مشکل اغلب در درختانی دیده می‌شود که هرس نامناسب دارند یا مدیریت تغذیه‌ای درستی ندارند.

با بروز تنش آبی و ترک خوردن انار، کرم گلوگاه انار که خسارت‌زاترین آفت برای انار محسوب می‌شود، تغییر رفتار داده و به جای تاج میوه، شکاف حاصل از ترکیدگی را برای تخم‌گذاری انتخاب می‌کند. همین مسئله باعث می‌شود ترک خوردگی، مشکلات ثانویه‌ای مانند افزایش حمله آفات را نیز به همراه داشته باشد.

برای پیشگیری از این مشکلات، اقداماتی همچون برداشتن میوه‌های قدیمی از روی درخت در حین هرس، محلول‌پاشی پیشگیرانه با قارچ‌کش مس یا دیاتان در حین و بعد از گلدهی و هرس مناسب برای جلوگیری از باردهی بیش از حد توصیه می‌شود. همچنین، نظافت باغ، حذف میوه‌های آلوده و سم‌پاشی از اقدامات اساسی در این زمینه است.

بیشتر بدانید آفات و بیماری های انار: معرفی کامل روش‌های کنترل و درمان

راهکارهای پیشگیری از ترک خوردن انار در مراحل مختلف رشد

پس از بررسی دلایل ترک خوردن انار، اکنون به راهکارهای عملی پیشگیری از آن می‌پردازیم. با اجرای این روش‌ها در مراحل مختلف رشد، می‌توان تا حد زیادی از این مشکل جلوگیری کرد.

تنظیم برنامه آبیاری با سیستم قطره‌ای

استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای (بابلر) یکی از بهترین روش‌های پیشگیری از ترک خوردن انار است. این روش علاوه بر کاهش مصرف آب بین 30 تا 60 درصد نسبت به روش غرقابی، موجب آبیاری یکنواخت و حفظ رطوبت خاک می‌شود. در روش آبیاری قطره‌ای، هر هکتار باغ انار به حدود 7000 متر مکعب آب نیاز دارد، درحالی‌که این میزان در روش کرتی حدود 21000 متر مکعب است. آبیاری منظم و هفتگی در فصل خشک موجب مقاومت درخت در برابر تغییرات آب و هوایی می‌شود.

استفاده از کودهای پتاس بالا و کلسیم‌دار

کاربرد کودهای پتاس‌دار در زمان میوه‌دهی باعث انعطاف‌پذیری پوست انار می‌شود. می‌توان هر سال در بهمن‌ماه قبل از سبز شدن درخت با استفاده از کود پتاس، از ترکیدن محصول جلوگیری کرد. همچنین کلسیم نقش مهمی در تقویت دیواره سلولی میوه‌ها دارد. محلول‌پاشی کلسیم در دوره‌های رشد فعال گیاهان، خصوصاً قبل از گلدهی و میوه‌دهی بسیار مفید است.

هرس اصلاحی و حذف میوه‌های اضافی

هرس اصلاحی با کاهش باردهی بیش از حد، موجب توزیع متعادل مواد غذایی بین میوه‌ها می‌شود. این کار استحکام پوست را افزایش داده و از ترک خوردن انار جلوگیری می‌کند. حذف میوه‌های اضافی، علاوه بر جلوگیری از شکستن شاخه‌ها، به بهبود کیفیت میوه‌های باقی‌مانده کمک می‌کند.

استفاده از مالچ برای حفظ رطوبت یکنواخت

استفاده از یک لایه مالچ آلی (خاک‌پوش) به ضخامت حداقل 8 سانتی‌متر در اطراف درخت، مانع تبخیر آب از سطح خاک شده و رطوبت را حفظ می‌کند. مالچ‌پاشی موجب متوازن شدن تغییرات ناگهانی رطوبت خاک شده و از نارسایی‌های مربوط به بی‌نظمی آن بر کیفیت میوه جلوگیری می‌کند.

برداشت به‌موقع برای جلوگیری از رسیدگی بیش از حد

رسیدن بیش از حد محصول منجر به ترک خوردن انار می‌شود. برداشت به‌موقع می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند. البته مشاهده انارهای ترک‌خورده روی درخت، نباید باغداران را به برداشت عجولانه محصول وادار کند.

جمع‌بندی

ترک خوردن انار یکی از مهم‌ترین مشکلات باغداران است که معمولاً بر اثر تنش آبی، آبیاری نامنظم و نوسانات شدید دمایی رخ می‌دهد. تغییرات ناگهانی رطوبت خاک یا سرمای زودرس پاییزه، باعث می‌شود پوست انار خاصیت کشسانی خود را از دست بدهد و در نتیجه ترک بخورد. همچنین، کمبود عناصر غذایی مانند کلسیم، پتاسیم و بور در تضعیف دیواره سلولی پوست میوه نقش مستقیم دارد.

برای پیشگیری از ترک خوردگی انار، رعایت آبیاری منظم، استفاده از سیستم قطره‌ای، محلول‌پاشی با کلسیم و بور، و تغذیه متعادل درختان ضروری است. هرس اصلاحی، برداشت به‌موقع و کنترل آفات نیز در حفظ سلامت میوه مؤثرند. با اجرای اصول صحیح باغداری و مدیریت تغذیه، می‌توان میزان ترک خوردگی را به حداقل رساند و انارهایی سالم و بازارپسند تولید کرد.

سوالات متداول

[faq_accordion]