پوسیدگی ریشه لوبیا: راهنمای تشخیص و درمان

پوسیدگی ریشه لوبیا می‌تواند خسارتی بین ۸۰ تا ۱۰۰ درصد به محصول شما وارد کند. این بیماری که به عنوان پوسیدگی خشک ریشه یا پوسیدگی فوزاریومی طوقه نیز شناخته می‌شود، یکی از بیماری‌های رایج در مناطق مختلف کشت لوبیا در سطح جهانی است.

معمولاً این بیماری همزمان با سایر بیماری‌ها مانند پوسیدگی رایزوکتونیا و پوسیدگی پیتیومی ریشه ظاهر می‌شود که این امر می‌تواند اثرات منفی بیماری را تشدید کند. همچنین شرایط آب و هوایی مرطوب و دمای بین ۲۰ الی ۲۸ درجه سانتی‌گراد تأثیر زیادی در رشد عامل بیماری دارد. برآوردها نشان می‌دهد که در ایران بیشترین درصد مزارع آلوده به بیماری‌های حبوبات مربوط به اقلیم‌های معتدل است.

حتی در شرایطی که مزارع به مدت کوتاه (مانند ۲۴ ساعت) غرقاب شوند یا اکسیژن به ریشه‌ها نرسد، مقاومت طبیعی گیاه به بیماری نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. در این مقاله، با نشانه‌های اولیه پوسیدگی ریشه لوبیا، انواع قارچ‌های عامل بیماری و روش‌های درمان پوسیدگی ریشه لوبیا آشنا خواهید شد.

بیماری های لوبیا

نشانه‌های اولیه پوسیدگی ریشه لوبیا

شناسایی به موقع علائم اولیه پوسیدگی ریشه لوبیا می‌تواند در مدیریت و کنترل این بیماری مخرب نقش مهمی داشته باشد. تشخیص سریع این نشانه‌ها به شما امکان می‌دهد قبل از گسترش بیماری در کل مزرعه، اقدامات لازم را انجام دهید. بنابراین، آشنایی با این علائم برای کشاورزان ضروری است.

تغییر رنگ هیپوکوتیل و ریشه‌های اولیه

اولین نشانه‌های پوسیدگی ریشه لوبیا معمولاً یک تا دو هفته پس از کاشت ظاهر می‌شوند. این علائم به صورت خطوط باریک و کشیده به رنگ قرمز روی هیپوکوتیل (ساقه زیر لپه) و ریشه گیاهچه‌های لوبیا قابل مشاهده هستند. بسته به نوع قارچ عامل بیماری، این تغییرات رنگ می‌تواند متفاوت باشد.

در بیماری پوسیدگی سیاه ریشه لوبیا، نشانه‌های ابتدایی به صورت زخم‌های باریک و بلند روی بافت‌های ریشه و جوانه‌های اولیه برگی در سطح خاک نمایان می‌شوند. رنگ این زخم‌ها در ابتدا ارغوانی تا قرمز است ولی با گسترش بیماری به رنگ قهوه‌ای سوخته و سیاه تبدیل می‌شوند. این تغییر رنگ تدریجی، نشانه‌ای از پیشرفت بیماری است.

[caption id="attachment_6013" align="aligncenter" width="675"]

پوسیدگی سیاه ریشه لوبیا[/caption]

در مورد پوسیدگی فوزاریومی، مشخصات بارز در مراحل اولیه رشد و توسعه بیماری، زخم‌های کوچک فرو رفته کشیده به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز روی هیپوکوتیل و ریشه‌ها می‌باشد. با پیشرفت بیماری، این لکه‌ها بزرگتر می‌شوند و به هم می‌پیوندند و ممکن است تمام اندام‌های زیرزمینی گیاه از بین برود.

فوزاریوم بر خلاف ریزوکتونیا، بر روی ریشه پوسیدگی خشک یکنواخت ایجاد می‌کند و شانکر (زخم فرورفته) ایجاد نمی‌کند. در اثر این بیماری، تمام ریشه‌های اصلی تغییر رنگ داده و قهوه‌ای، خشک و پوک می‌شوند و ریشه‌های فرعی هم قهوه‌ای می‌شوند.

در بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی، زخم‌های کوچک و فرورفته به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز روی ریشه و هیپوکوتیل ظاهر می‌شوند. با پیشرفت بیماری، در اطراف این زخم‌ها حلقه کالوزی (بافت ترمیمی) تشکیل می‌شود.

پوسیدگی ریشه آفانومایسز نیز باعث ایجاد زخم‌های زرد یا قهوه‌ای روی ریشه می‌شود که در ادامه به یکدیگر متصل شده و تمام بافت ریشه را در بر می‌گیرد. به مرور زمان، ریشه‌های آلوده پوسیده و نرم شده و به رنگ قهوه‌ای یا خاکستری در می‌آیند.

هنگامی که گیاه لوبیای آلوده را از خاک بیرون می‌آورید، یک ریشه ضعیف و ناتوان مشاهده می‌کنید. علاوه بر این، ممکن است یک منطقه تیره از پوسیدگی در ساقه اصلی نزدیک خاک (محل طوقه) وجود داشته باشد.

ایجاد ریشه‌های نابجا در پاسخ به آلودگی

[caption id="attachment_6012" align="aligncenter" width="675"]

آلودگی پیتیومی لوبیا[/caption]

یکی از واکنش‌های جالب گیاه لوبیا به پوسیدگی ریشه، تلاش برای جبران آسیب با تولید ریشه‌های نابجا است. با از بین رفتن ریشه‌های اولیه در اثر بیماری، قسمت پایین ساقه ممکن است توخالی شود. در این شرایط، گیاهان بیمار با تولید ریشه‌های نابجا به صورت ردیف‌های طولی از هیپوکوتیل در نزدیک سطح خاک عکس‌العمل نشان می‌دهند.

این ریشه‌های جدید، تلاش گیاه برای بقا و ادامه رشد است. اگر رطوبت سطح خاک کافی باشد، این ریشه‌های نابجا رشد گیاه را تأمین نموده و حتی ممکن است مقداری محصول تولید کنند. با این وجود، باید توجه داشت که تعداد غلاف در گیاه و اندازه بذر ممکن است کاهش یابد.

در مورد آلودگی پیتیومی، یکی از نشانه‌های بارز بیماری، کاهش سیستم ریشه‌ای بوته و افزایش ریشه‌های فرعی و نابجا در سطح خاک است. این واکنش نشان می‌دهد که گیاه در تلاش است تا با تولید ریشه‌های جدید، کمبود جذب آب و مواد غذایی ناشی از آسیب ریشه‌های اصلی را جبران کند.

ایجاد ریشه‌های نابجا یک مکانیسم دفاعی طبیعی گیاه لوبیا در مقابل پوسیدگی ریشه است. با این حال، این واکنش نمی‌تواند به طور کامل آسیب‌های ناشی از بیماری را جبران کند و تنها در صورتی مؤثر است که شرایط محیطی مناسب باشد، به ویژه رطوبت کافی در سطح خاک وجود داشته باشد.

زرد شدن برگ‌های اولیه در شرایط استرس

[caption id="attachment_6016" align="aligncenter" width="675"]

زردی فوزاریومی لوبیا[/caption]

زرد شدن برگ‌ها یکی از نشانه‌های بارز پوسیدگی ریشه لوبیا است که معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر بیماری مشاهده می‌شود. در صورتی که بیماری شدید باشد، بوته‌های آلوده کم رشد شده و برگ‌های اولیه این بوته‌ها قبل از بلوغ زرد می‌شوند و می‌ریزند.

گیاهان لوبیا در روزهای گرم شروع به پژمرده شدن می‌کنند و رشد کمی از خود نشان می‌دهند. نکته قابل توجه این است که آبیاری اضافی نیز کمکی به بهبود وضعیت نمی‌کند و گیاهان آلوده ممکن است در عرض چند روز از بین بروند. این موضوع نشان می‌دهد که مشکل اصلی در سیستم ریشه‌ای است که توانایی جذب آب را از دست داده است.

علاوه بر زرد شدن برگ‌ها، برگ‌های گیاهان آلوده شادابی خود را از دست داده و رنگ آن‌ها سبز کم‌رنگ تا زرد مایل به سبز می‌شود. همچنین، این برگ‌ها پلاسیده و پژمرده می‌شوند. در برش عرضی بافت آوندی ساقه و دمبرگ، تغییر رنگ به قهوه‌ای مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده آلودگی سیستم آوندی گیاه است.

در مورد پوسیدگی ریشه آفانومایسز، گیاهان آلوده از رشد بازمانده و برگچه‌های اولیه که از سطح خاک در حال بیرون آمدن هستند کمی آبسوخته و دارای حاشیه‌ای زرد یا سبز روشن می‌شوند. نشانه‌های ثانویه این بیماری نیز شامل زردی برگ‌های پایینی و نزدیک به سطح خاک و پیشروی سوختگی برگ‌ها به سمت بالا می‌باشد.

البته باید توجه داشت که زرد شدن بوته‌های لوبیا و خشک شدن متعاقب آن می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که شامل موارد زیر است:

1. استرس آبی: آب زیاد یا کم می‌تواند باعث زرد شدن و خشک شدن بوته‌های لوبیا شود.

2. کمبود مواد مغذی: به ویژه کمبود نیتروژن، می‌تواند منجر به زرد شدن برگ‌ها شود.

3. بیماری‌های دیگر: مانند ویروس موزاییک معمولی لوبیا یا سایر عفونت‌های قارچی.

4. آلودگی به آفات: آفاتی مانند کنه‌های عنکبوتی یا شته‌ها.

5. شرایط نامناسب

انواع قارچ‌های عامل پوسیدگی ریشه لوبیا

قارچ‌های خاکزی متعددی می‌توانند سبب پوسیدگی ریشه در گیاه لوبیا شوند. هر یک از این قارچ‌ها ویژگی‌های خاص خود را داشته و شرایط محیطی متفاوتی برای رشد و توسعه نیاز دارند. شناخت دقیق این عوامل بیماری‌زا برای مدیریت مؤثر و انتخاب روش درمان مناسب ضروری است.

Fusarium solani f.sp. phaseoli و پوسیدگی فوزاریومی

[caption id="attachment_6009" align="aligncenter" width="675"]

پوسیدگی فوزاریومی لوبیا[/caption]

پوسیدگی فوزاریومی ریشه ناشی از قارچ Fusarium solani f.sp. phaseoli، از مهم‌ترین بیماری‌های قارچی لوبیا در کشورهای مختلف و ایران به شمار می‌آید. این بیماری که به نام پوسیدگی خشک ریشه یا پوسیدگی فوزاریومی طوقه نیز شناخته می‌شود، می‌تواند خسارات قابل توجهی به محصول لوبیا وارد کند. بررسی‌های انجام گرفته در استان مرکزی، به‌ویژه شهرستان خمین، نشان می‌دهد این بیماری به عنوان عامل غالب پوسیدگی ریشه لوبیا در این منطقه، خسارات قابل توجهی را به زراعت لوبیا وارد می‌نماید.

قارچ فوزاریوم بر خلاف سایر قارچ‌ها، بر روی ریشه پوسیدگی خشک یکنواخت ایجاد می‌کند و شانکر (زخم فرورفته) ایجاد نمی‌کند. در بیماری پوسیدگی فوزاریومی، اولین علائم به‌صورت خطوط باریک و بلند قرمز تا قهوه‌ای روی هیپوکوتیل‌ها و ریشه‌های بالایی گیاهچه‌های 7-10 روزه ظاهر می‌شود. کورتکس، هیپوکوتیل و سایر قسمت‌های ریشه به‌طور گسترده‌ای نواری شده و به‌طور عمومی نکروز می‌شوند. نواحی نکروتیک عمدتاً محدود به کورتکس باقی می‌مانند.

این بیماری به‌طور معمول خسارت زیادی به گیاهان مقاوم وارد نمی‌کند، اما تحت شرایط محیطی خاصی مانند:

• خشکسالی

• فشردگی خاک

• اشباع خاک در آبیاری غرقابی

• کاهش میزان اکسیژن در خاک

در این شرایط، رشد ریشه‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد و پوسیدگی فوزاریومی ریشه می‌تواند خسارات قابل توجهی به محصول لوبیا وارد کند. در مواردی که مزارع به مدت کوتاه (مانند 24 ساعت) غرقاب شوند یا اکسیژن به ریشه‌ها نرسد، حتی مقاومت طبیعی گیاه به بیماری نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.

شناخت آفات لوبیا

چرخه زندگی پوسیدگی فوزاریومی Fusarium solani f.sp. phaseoli:

در بافت‌های آلوده پوسیده‌شده، کنیدی‌ها و ریسه‌های قارچی به‌منظور تکمیل چرخه زندگی به کلامیدوسپور تبدیل می‌شوند. کلامیدوسپورهای F. solani f.sp. phaseoli که مرحله زمستان‌گذران این قارچ هستند، می‌توانند در خاک، نزدیک بذرها و ریشه بسیاری از گیاهان غیرحساس و سایر مواد آلی، باقی بمانند.

هنگامی که کلامیدوسپورها توسط مواد ترشح‌شده از بذرهای در حال جوانه‌زنی یا نوک ریشه‌ها (مثلاً قند و آمینواسیدها) تحریک می‌شوند، به‌سرعت جوانه می‌زنند. ریسه‌های حاصل از آن‌ها به‌طور مستقیم و یا از طریق روزنه‌ها و جراحات به گیاهان وارد می‌شوند. ریسه‌ها به فضاهای بین یاخته‌ای پوست وارد شده اما در آندودرم متوقف می‌شوند. در صورت بالا بودن سطح رطوبت خاک، این ریسه‌ها ساختارهای اسپورودوکیوم را تشکیل می‌دهند و کنیدی‌ها روی اسپورودوکیوم‌های خارج‌شده از روزنه‌ها در نزدیکی سطح خاک تولید می‌شوند.

گسترش بیماری پوسیدگی ریشه لوبیا فوزاریومی در مزرعه:

پوسیدگی فوزاریومی در خاک، گرد و غبار و یا روی بذرها پراکنده می‌شود. همچنین، خاک‌های آلوده و بقایای آلی می‌توانند به‌صورت موضعی توسط باد یا آب به مناطق دیگر منتقل شوند. نکته جالب این است که زمانی که لوبیا برای نخستین بار در مزرعه‌ای مجاور با مزرعه آلوده کشت می‌شود، تا زمانی که این گیاه حداقل سه بار در همان مزرعه جدید کشت نشود، بیماری به‌طور معناداری مشاهده نمی‌شود.

تحقیقات نشان داده‌اند که پوسیدگی ریشه لوبیا فوزاریومی قادر است به‌صورت ساپروفیت در خاک باقی بماند و تنها زمانی که لوبیا به‌طور مکرر در آن مزرعه کشت شود، این قارچ به پتانسیل بیماری‌زایی خود می‌رسد. اگرچه رشد قارچ در خاک‌های سرد و مرطوب بیشتر است، اما شدت خسارت ناشی از آن تحت شرایط خشکسالی به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد.

با توجه به مطالعات انجام شده، افزایش تراکم بوته در مزرعه سبب افزایش معنی‌دار شدت بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه می‌شود. در بین روش‌های مختلف کاشت، کم‌ترین شدت بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه در روش کاشت جوی و پشته همراه با یک‌بار خاک‌دهی مشاهده شده است.

برای سنجش مقاومت ارقام مختلف لوبیا نسبت به این بیماری، روش‌های مختلفی وجود دارد. یکی از تکنیک‌های نوین، استفاده از Real time PCR است که می‌تواند برای ارزیابی مقاومت ژنوتیپ‌های لوبیا در برابر پوسیدگی فوزاریومی ریشه مورد استفاده قرار گیرد.

Rhizoctonia solani و پوسیدگی ریزوکتونیایی

[caption id="attachment_6010" align="aligncenter" width="675"]

پوسیدگی ریزوکتونیایی لوبیا[/caption]

بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه لوبیا با عامل Rhizoctonia solani Kühn از عوامل اصلی ایجاد خسارت در مزارع لوبیا است. این بیماری که توسط Rhizoctonia solani AG4 ایجاد می‌شود، یکی از بیماری‌های مهم لوبیا در جهان به شمار می‌آید. از نظر اقتصادی، پوسیدگی ریزوکتونیایی مهم‌ترین بیماری لوبیا محسوب می‌شود.

این قارچ خاکزاد روی ریشه‌های اولیه، یک یا دو هفته بعد از جوانه زنی، ایجاد نقاط قرمز رنگی می‌نماید. در ادامه، اندازه نقاط بزرگتر و رنگ آنها قرمزتر شده و ممکن است تمام ریشه را آلودگی فرا بگیرد. مشخصات بارز در مراحل اولیه رشد و توسعه بیماری، زخم‌های کوچک فرو رفته کشیده به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز روی هیپوکوتیل و ریشه‌ها می‌باشد.

ویژگی‌های بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی:

[caption id="attachment_6011" align="aligncenter" width="675"]

ویژگی‌های بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی[/caption]

در این بیماری، شانکرهایی در اندازه‌های متفاوت روی ساقه و هیپوکوتیل ظاهر می‌شوند که رنگ آنها قهوه‌ای متمایل به قرمز است. عامل بیماری می‌تواند سبب مرگ گیاهچه شود. آلودگی به سرعت به قسمت‌های مرکزی ساقه و هیپوکوتیل نفوذ کرده و سبب ایجاد رنگ قرمز آجری می‌گردد.

با پیشرفت بیماری، در اطراف زخم‌ها حلقه کالوزی (بافت ترمیمی) تشکیل می‌شود. این قارچ می‌تواند سیستم‌های آوندی را تخریب کند که منجر به زردی و کوتولگی در کل بوته‌ها می‌شود. در صورتی که غلاف‌های لوبیا با خاک مرطوب تماس داشته باشند، ممکن است دچار پوسیدگی شوند.

شرایط محیطی مناسب برای توسعه بیماری:

این قارچ دارای جدایه‌های زیادی بوده که روی محصولات

نکات کلیدی پوسیدگی ریشه لوبیا

پوسیدگی ریشه لوبیا یکی از مخرب‌ترین بیماری‌های این محصول است که می‌تواند تا ۱۰۰ درصد خسارت وارد کند. شناخت علائم اولیه و عوامل بیماری‌زا برای مدیریت مؤثر این بیماری ضروری است.

• تشخیص زودهنگام کلیدی است: خطوط قرمز روی هیپوکوتیل و ریشه‌ها در ۱-۲ هفته اول نشانه اولیه بیماری هستند.

• سه قارچ اصلی عامل بیماری: فوزاریوم، ریزوکتونیا و پیتیوم هر کدام علائم و شرایط رشد متفاوتی دارند.

• ریشه‌های نابجا نشانه مقاومت گیاه: تولید ریشه‌های جدید از ساقه واکنش طبیعی گیاه برای جبران آسیب است.

• شرایط مرطوب و دمای ۲۰-۲۸ درجه: محیط ایده‌آل برای رشد قارچ‌های عامل پوسیدگی ریشه محسوب می‌شود.

• زرد شدن برگ‌ها در مراحل پیشرفته: نشانه آسیب سیستم ریشه‌ای و کاهش جذب آب و مواد غذایی است.

مدیریت موفق این بیماری مستلزم شناخت دقیق علائم، شرایط محیطی مساعد و انتخاب روش‌های کنترل مناسب برای هر نوع قارچ عامل بیماری است.

“Dry bean root rots are usually caused by

Rhizoctonia

,

Fusarium

and

Pythium

pathogens. These organisms can survive for years in infested soil.” -

canr

ترجمه فارسی:

«پوسیدگی‌های ریشه در لوبیای خشک معمولاً توسط قارچ‌های جنس‌های Rhizoctonia، Fusarium و Pythium ایجاد می‌شوند. این عوامل بیماری‌زای خاکزاد می‌توانند سال‌ها در خاک آلوده زنده بمانند.»

سؤالات متداول

[faq_accordion]

منابع خارجی :

hortsense

-

canr

-

growveg