آموزش اصولی آبیاری سویا (معرفی بهتری روش های عملی)
آیا میدانستید آبیاری سویا میتواند عملکرد محصول شما را تا دو برابر افزایش دهد؟ بله، درست خواندید! تأمین آب کافی و بهموقع برای گیاه سویا اهمیت بسیار زیادی دارد. این گیاه در طول فصل رشد به حداقل ۵۰۰ میلیمتر آب نیاز دارد و بسته به شرایط اقلیمی مختلف، این میزان میتواند از ۴۰۰ تا ۵۵۰ میلیمتر متغیر باشد. البته در برخی منابع، میزان آب مصرفی سویا بین ۴۵۰ تا ۸۲۵ میلیمتر گزارش شده است.
نکته جالب اینجاست که زمان آبیاری سویا نیز به اندازه مقدار آن مهم است. این گیاه بیشترین حجم آب را در دوران رشد زایشی مصرف میکند که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کل آب مصرفی در یک فصل است. اوج مصرف آب نیز در دوران گلدهی و غلافبندی دانه میباشد.
اگرچه سویا گیاهی مقاوم به خشکی نیست، اما احتیاجات آبی آن نیز زیاد نمیباشد. دمای ایدهآل برای رشد بهینه سویا بین ۲۰ تا ۴۰ درجه سانتیگراد است که با برنامهریزی صحیح آبیاری، میتوانید شرایط مناسبی برای رشد آن فراهم کنید.
در این مقاله، روشهای علمی آبیاری سویا را به شما آموزش خواهیم داد تا بتوانید با مدیریت صحیح آب، عملکرد محصول خود را به طور چشمگیری افزایش دهید.
مرتبط با هدف شما کاشت سویا از آمادهسازی زمین تا برداشت تضمینی
شناخت نیاز آبی سویا در مراحل مختلف رشد
موفقیت در کشت سویا به درک دقیق نیاز آبی این گیاه در مراحل مختلف رشد بستگی دارد. برنامهریزی آبیاری بر اساس مراحل فنولوژیک گیاه، کلید دستیابی به عملکرد مطلوب است.
مرحله رشد گیاه | مدت تقریبی (روز) | نیاز آبی روزانه (میلیمتر) | درصد از کل مصرف فصلی | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
جوانهزنی تا رشد رویشی | 25–30 | 2–3 | 15٪ | در این دوره آبیاری زیاد ضروری نیست؛ رطوبت زیاد رشد رویشی را بیش از حد افزایش میدهد. |
گلدهی (R1–R3) | 10–15 | 4–5 | 25٪ | حساسترین مرحله نسبت به کمآبی؛ کمبود آب باعث ریزش گلها میشود. |
غلافدهی و پر شدن دانه (R4–R6) | 20–25 | 5–7 | 35–40٪ | اوج مصرف آب؛ آبیاری منظم برای جلوگیری از ریز شدن دانهها ضروری است. |
رسیدگی نهایی (R7–R8) | 10–15 | 2–3 | 10–15٪ | در این مرحله میتوان فواصل آبیاری را افزایش داد. |
نیاز آبی در دوره رشد رویشی
در دوره رشد رویشی، سویا به حداقل آب نیاز دارد. میزان نیاز آبی روزانه در این مرحله حدود ۲ تا ۳ میلیمتر است. آبیاری بیش از حد در این مرحله نهتنها باعث افزایش عملکرد نمیشود، بلکه موجب رشد بیش از حد اندامهای رویشی میگردد و حتی میتواند منجر به کاهش عملکرد شود. در برخی شرایط، اگر رطوبت خاک تا عمق ۱۰۰ سانتیمتری در حد ظرفیت مزرعه باشد، میتوان تا مرحله گلدهی از آبیاری خودداری کرد.
اوج مصرف آب در گلدهی و غلافدهی
بیشترین حجم آب مصرفی سویا در دوران رشد زایشی است که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کل آب مصرفی در یک فصل را شامل میشود. در واقع، نیاز آبی گیاه در مراحل گلدهی، توسعه غلاف و پر کردن دانه بهترتیب برابر ۴-۵، ۵-۷ و ۴-۵ میلیمتر در روز است.
بر اساس تحقیقات، مرحله گلدهی حساسترین مرحله رشد سویا نسبت به کم آبی میباشد. علاوهبر این، آبیاری در مرحله تشکیل غلاف برای جلوگیری از کاهش عملکرد دانه سویا یک امر ضروری است. عدم آبیاری در زمان گل کردن موجب ریزش گلها و در زمان دانه بستن باعث ریز شدن دانهها و در نتیجه کاهش عملکرد میگردد.
Soybean yield is most sensitive to water stress during flowering and pod development stages.
(FAO Irrigation and Drainage Paper 56)ترجمه: «عملکرد سویا بیشترین حساسیت را نسبت به تنش آبی در مراحل گلدهی و تشکیل غلاف دارد.»
تأثیر تنش آبی بر عملکرد دانه
تنش کمبود آب با کاهش اجزای عملکرد، بهطور معنیداری عملکرد سویا را کاهش میدهد. تحقیقات نشان داده تنش آبی شدید، عملکرد دانه را نسبت به آبیاری مطلوب در ارقام مختلف بین ۵۴ تا ۷۱ درصد کاهش میدهد.
در میان اجزای عملکرد، تعداد غلاف در بوته دارای بیشترین ضریب همبستگی مثبت و معنیدار (r=۰/۹۸۵) با عملکرد دانه است. همچنین، تنش آبی در مراحل مختلف تأثیرات متفاوتی دارد:
در مرحله گلدهی: باعث عقیم شدن گلها میشود
در مرحله توسعه غلاف و اوایل پر شدن دانه: باعث کاهش تعداد دانه میشود
در مرحله پر شدن دانه: باعث کوچک شدن اندازه دانه میشود
بنابراین، تأمین آب کافی در زمان مناسب، بهویژه در مراحل حساس رشد زایشی، برای دستیابی به عملکرد مطلوب سویا ضروری است.
روشهای مختلف آبیاری سویا
انتخاب روش آبیاری مناسب برای سویا میتواند تفاوت چشمگیری در عملکرد محصول ایجاد کند. با توجه به شرایط زمین، نوع خاک، آب و هوا و امکانات موجود، روشهای متنوعی برای آبیاری سویا وجود دارد که هر کدام مزایا و محدودیتهای خاص خود را دارند.
روش آبیاری | راندمان آبیاری | صرفهجویی در مصرف آب | مزایا | محدودیتها |
|---|---|---|---|---|
کرتی | 50–60٪ | کم | ساده و کمهزینه | خطر آبماندگی، نامناسب در مراحل اولیه رشد |
نواری | 65–75٪ | متوسط | توزیع یکنواخت، مناسب خاکهای سنگین | نیازمند تسطیح دقیق زمین |
بارانی | 70–80٪ | تا 40٪ | کنترل دقیق آب، مناسب زمینهای شیبدار | هزینه بالا، تبخیر بیشتر در باد |
قطرهای | 90–95٪ | تا 50٪ | صرفهجویی بالا، امکان تزریق کود | نیاز به نگهداری و سیستم فیلتراسیون |
آبیاری کرتی و محدودیتهای آن
در روش آبیاری کرتی، زمین به کرتهایی با ابعاد مشخص توسط خاکریزهایی به ارتفاع حدود ۱۲ سانتیمتر تقسیم میشود و شیب زمین باید کمتر از ۰/۱ درصد باشد. از آنجا که گیاه سویا نسبت به آبماندگی و غرقابی بسیار حساس است، این روش در مراحل اولیه رشد مناسب نیست. به ویژه زمانی که سویا در مرحله جوانهزنی است، آبیاری کرتی میتواند باعث سله بستن خاک و غرقاب شدن محیط شود که برای رشد گیاه مضر است.
آبیاری نواری در خاکهای سنگین
آبیاری نواری تقریباً مشابه آبیاری کرتی است با این تفاوت که نوارها در جهت طولی دارای شیب حدود ۰/۲ تا ۰/۶ درصد بوده و طول نوارها نسبت به عرض آنها بسیار بیشتر است. این روش به ویژه در خاکهای متوسط تا سنگین قابلیت توزیع یکنواخت آب را داشته و به سادگی برای سویا قابل استفاده است. مزایای آبیاری به روش نواری شامل صرفهجویی در مصرف آب، افزایش بازدهی محصولات و جلوگیری از گسترش علفهای هرز میباشد.
آبیاری بارانی برای کنترل دقیقتر
در روش آبیاری بارانی میتوان مقدار آب کمتر را در فواصل کوتاهتر، با دقت و کنترل بهتری نسبت به روشهای سطحی به کار برد. در این روش مقادیر کم آب با فراوانی زیاد بهراحتی قابل استفاده است، اما در هر آبیاری خصوصاً در دوران گلدهی و غلافدهی حداقل حدود ۳۰ میلیمتر آب باید به کار رود. از مزایای آبیاری بارانی میتوان به امکان استفاده در زمینهای شیبدار، شستشوی برگها و افزایش فتوسنتز گیاه اشاره کرد. همچنین تحقیقات نشان داده که با استفاده از این روش میتوان حدود ۴۰ درصد در مصرف آب صرفهجویی کرد.
آبیاری قطرهای و صرفهجویی در مصرف آب
آبیاری مزارع سویا به روش قطرهای منجر به افزایش راندمان آبیاری به بیش از ۹۰ درصد میشود. در شرایط اقلیمی ایران که کمبود منابع آبی از دلایل عمده محدودکننده تولید سویا میباشد، این روش به دلایل متعددی از جمله صرفهجویی در مصرف آب، راندمان بالاتر و افزایش سطح زیر کشت نسبت به روشهای سطحی در اولویت است. در این روش، آب به صورت مستقیم و دقیق به ریشههای گیاهان تحویل میشود که باعث کاهش تبخیر سطحی، جلوگیری از رواناب و نفوذ عمقی آب میگردد. علاوه بر این، آبیاری قطرهای امکان تزریق کود و سموم به صورت محلول در آب را نیز فراهم میکند.
برنامهریزی آبیاری بر اساس نوع خاک و شرایط اقلیمی
برنامهریزی دقیق آبیاری سویا نیازمند شناخت کافی از خصوصیات خاک و شرایط اقلیمی منطقه است. این دو عامل تأثیر مستقیمی بر زمان، مقدار و روش آبیاری دارند.
آبیاری در خاکهای سبک و سنگین
در خاکهای سبک، ظرفیت نگهداری آب کمتر است. بنابراین، در مرحله گلدهی تا عمق ۶۰ سانتیمتری و در مراحل توسعه غلاف و پر شدن دانه تا عمق ۹۰ سانتیمتری، نباید بیش از ۵۰ درصد رطوبت قابل استفاده خاک تخلیه شود. برای خاکهای متوسط تا سنگین با ریشههای عمیق، برنامهریزی آبیاری بر مبنای مرحله رشد و برای خاکهای سبک با ریشههای سطحی بر مبنای ۵۰ درصد تخلیه رطوبت قابل دسترس انجام میشود.
در خاکهای سنگین، آبیاری باید پیش از ایجاد ترکهای بزرگ در زمین صورت گیرد. روش آبیاری نواری خصوصاً در این خاکها قابلیت توزیع یکنواخت آب را دارد.
مقاله پیشنهادی برای شما بهترین زمان و روش برداشت گردو | راهنمای کامل و اصولی
تنظیم زمان آبیاری سویا در مناطق خشک
در مناطق مرکزی و نیمهخشک کشور باید هر هشت روز یکبار و در مناطق سردسیر هر ۱۰-۱۵ روز یکبار آبیاری انجام شود. بسته به شدت گرما و فصل نمو گیاه، فاصله آبیاری میتواند حتی تا ۲۰ روز نیز افزایش یابد.
با توجه به تغییرات اقلیمی، بررسیها نشان میدهد در دوره آتی، تبخیر از سطح خاک اندکی کاهش ولی تعرق از سطح گیاه افزایش مییابد که این افزایش در کشت دیم مشهودتر (تا حدود ۱۵ درصد) است. با این حال، تغییر اقلیم تأثیر قابل ملاحظهای بر نیاز آبی سویا در کشت آبی نخواهد داشت.
استفاده از رطوبت ذخیرهشده در خاک
شخم زمستانه یکی از مؤثرترین روشها برای ذخیرهسازی رطوبت در خاک است. چنانچه رطوبت خاک قبل از کشت در عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتری کافی باشد، نیازی به آبیاری تا مرحله قبل از گلدهی نیست. در کشت بهاره، حتی با بارندگی کم، وجود شخم پاییزه یا زمستانه باعث میشود رطوبت از اعماق خاک به محدوده بذر رسیده و سویا بهطور یکنواخت سبز شود.
استفاده از مواد جاذب رطوبت مانند سوپرجاذب آکواسورس (۲۰۰ کیلوگرم در هکتار) نیز میتواند باعث افزایش عملکرد دانه و بهرهوری آب شود. کاربرد این مواد سبب میشود عمق مناسب آبیاری برای دستیابی به بالاترین بهرهوری آب سویا تا ۱۰ درصد کاهش یابد.
مدیریت آبیاری در شرایط کمبود منابع آب
کمبود آب برای تولید محصولات کشاورزی روز به روز افزایش مییابد و این امر، چالشهای جدی برای تولیدکنندگان سویا ایجاد کرده است. تحقیقات نشان میدهد تنش آبی شدید (آبیاری ۵۰ درصد) به طور معنیداری بر ارتفاع بوته، تعداد گره، تعداد غلاف و عملکرد محصول تأثیر منفی میگذارد.
اولویتبندی مراحل آبیاری در کمآبی
حساسترین مرحله رشد سویا به کمبود آب برای ارقام رشد نامحدود، مرحله توسعه غلاف و پر کردن دانه و برای ارقام رشد محدود، دوران شروع گلدهی است. در شرایط کمآبی، بهترین راهکار، ذخیره آب در دورههایی است که نیاز آبی گیاه کمتر است. اوایل رشد (حدود یک ماه اول پس از کاشت) و انتهای رشد (R7 و R8)، زمانهای مناسبی برای صرفهجویی هستند.
نسبت به دیدگاه شما آبیاری گندم | روش ها + زمانبندی
استراتژی آبیاری با یک، دو یا سه نوبت
با توجه به محدودیت منابع آب، کشاورزان میتوانند استراتژیهای متفاوتی را اجرا کنند:
یک نوبت آبیاری
: اگرچه آبیاری در زمان کاشت مهم است، اما در صورت محدودیت شدید، اولویت با مرحله R4 (توسعه غلاف) است. چون معمولاً دمای هوا در زمان کاشت کمتر از دمای مرحله توسعه غلاف (مرداد) است.
دو نوبت آبیاری
: نوبت اول در زمان کاشت و نوبت دوم در مرحله توسعه غلاف انجام شود.
سه نوبت آبیاری
: نوبت اول در زمان کاشت، دوم در مرحله توسعه غلاف و سوم هنگام پر شدن غلاف یا دانه بستن (R5-R6) صورت پذیرد.
نکته مهم اینکه بین آبیاری ۱۰۰ درصد و ۷۵ درصد نیاز آبی، اختلاف قابل ملاحظهای مشاهده نشده است.
Drip irrigation can increase soybean water use efficiency by more than 40% compared to traditional surface irrigation.
(ResearchGate – Soybean Water Management Study, 2023)ترجمه: «آبیاری قطرهای میتواند بهرهوری مصرف آب در سویا را بیش از ۴۰٪ نسبت به آبیاری سطحی سنتی افزایش دهد.»
نقش شخم زمستانه در حفظ رطوبت
شخم زمستانه نقش مهمی در ذخیره رطوبت در نیمرخ خاک دارد. بارشهای زمستانه موجب ذخیره شدن رطوبت در خاک میشود و شرایط را برای سبز شدن بذرهای سویا فراهم میکند. با هماهنگ کردن تاریخ کاشت با بارانهای بهاری نیز میتوان به سبز نسبتاً مناسبی امیدوار بود.
نتیجه گیری
مدیریت علمی آبیاری در کشت سویا، کلید دستیابی به حداکثر عملکرد و بهرهوری آب است. تمرکز بر مراحل گلدهی و غلافدهی، استفاده از روشهای نوین مانند آبیاری قطرهای و توجه به ویژگیهای خاک، میتواند تولید سویا را بهصورت پایدار تا دو برابر افزایش دهد.
سوالات متداول
[faq_accordion]
دیدگاه شما چیه؟
نظرت برامون خیلی ارزشمنده! تجربه یا دیدگاهت رو درباره این مطلب بنویس 🌱