کاشت زرشک: از انتخاب نهال تا برداشت طلای سرخ

کاشت زرشک: آیا می‌دانستید که ۹۷ درصد زرشک ایران در خراسان جنوبی و قائنات تولید می‌گردد؟ زرشک با نام علمی Berberis vulgaris، درختچه‌ای کوچک با ارتفاع کمتر از ۲ متر است که به‌عنوان یکی از گیاهان بومی ایران شناخته می‌شود. این گیاه کم‌آب در برابر خشکسالی تحمل‌پذیری بسیار بالایی دارد و به همین دلیل، در زمین‌های کم‌بازده و شور نیز قابل کشت است.

اگر به دنبال تولید زرشک‌های گوشتی و بزرگ هستید، آبیاری مناسب اهمیت زیادی دارد. با این حال، در صورت خشکسالی، کشاورزان معمولاً در طی تابستان تنها سه بار آبیاری را انجام می‌دهند. همچنین، این گیاه به بیش از ۱۲ تا ۱۴ ساعت نور در طی روز نیاز دارد و در ارتفاعات بالای ۱۰۰۰ متر بهترین رشد را خواهد داشت.

باردهی زرشک سه تا چهار سال پس از کاشت زرشک آغاز می‌شود، بنابراین انتخاب نهال مناسب و رعایت اصول کاشت آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله، شما با تمام مراحل کاشت زرشک از انتخاب نهال مناسب تا برداشت این طلای سرخ ارزشمند آشنا خواهید شد.

کاشت کدو سبز

انتخاب نهال مناسب برای کاشت زرشک

موفقیت در پرورش زرشک بیش از هر چیز به انتخاب نهال مناسب بستگی دارد. انتخاب نهال سالم و با کیفیت، اولین گام در مسیر دستیابی به محصول مرغوب است که می‌تواند آینده باغ شما را تضمین کند.

[caption id="attachment_6367" align="aligncenter" width="675"]

نهال مناسب کاشت زرشک[/caption]

ویژگی‌های نهال زرشک بی‌دانه

کاشت زرشک بی‌دانه یکی از محبوب‌ترین و اقتصادی‌ترین ارقام زرشک است که بومی ایران محسوب می‌شود. استان خراسان جنوبی و منطقه قائنات بیشترین سهم تولید این نوع زرشک را در جهان به خود اختصاص داده‌اند. این نهال به صورت درختچه‌ای رشد می‌کند و ارتفاع آن معمولاً بین ۲ تا ۳ متر است، اما در شرایط مطلوب ممکن است تا ۴ متر نیز برسد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های زرشک بی‌دانه می‌توان به رشد سریع، مقاومت در برابر خشکی و بیماری‌ها اشاره کرد. این نهال زودگل است و از سال دوم یا سوم پس از کاشت زرشک، باردهی خود را آغاز می‌کند. عمر اقتصادی آن حدود ۲۰ سال است، هرچند برخی منابع عمر مفید آن را تا ۸۰ سال نیز ذکر کرده‌اند.

چگونه نهال سالم و ریشه‌دار را تشخیص دهیم؟

برای انتخاب نهال سالم و با کیفیت، باید به نکات زیر توجه کنید:

• نهال باید قطر ساقه‌ای بین ۱۰ تا ۱۲ میلی‌متر داشته باشد

• ریشه‌های نهال باید سالم، تر و تازه باشند

• برگ‌های سبز و طراوت نهال نشانه سلامت آن است

• نهال باید فاقد هرگونه آفت، بیماری و آسیب‌دیدگی باشد

باغدار باید مراقب باشد که نهال‌ها سالم و بدون بیماری یا آفات باشند. آماده‌سازی نهال قبل از کاشت شامل خوابانیدن آن در بردوفیکس، بریدن و هرس ریشه‌های مرده و آسیب‌دیده، و همچنین جذب رطوبت کافی ریشه قبل از کاشت است.

بهترین زمان برای خرید و جابجایی نهال

فصل پاییز، به‌ویژه از اوایل آذر تا اواسط اسفند، بهترین زمان برای کاشت نهال زرشک است. دلایل متعددی برای این انتخاب وجود دارد:

[caption id="attachment_6370" align="aligncenter" width="675"]

کاشت نهال زرشک[/caption]

• در پاییز، دما کاهش می‌یابد و هوا ملایم‌تر می‌شود که برای رشد و توسعه نهال زرشک مطلوب است

• خاک در این فصل گرمای تابستان را حفظ کرده و باعث رشد بهتر ریشه‌ها می‌شود

• رطوبت خاک در پاییز معمولاً بهتر است که جذب آب توسط نهال را تسهیل می‌کند

• نهال فرصت کافی برای رشد ریشه و آماده‌سازی برای زمستان را دارد

برای کاشت نهال گلدانی زرشک، فروردین تا خرداد نیز مناسب است و میزان خطای آن بسیار کمتر از نهال ریشه لخت می‌باشد. همچنین، باید دقت داشت که حداقل تا یک هفته بعد از کاشت، یخبندان شدیدی نباشد.

آماده‌سازی زمین و شرایط محیطی

پس از انتخاب نهال مناسب، شناخت شرایط محیطی و آماده‌سازی زمین، گام بعدی و حیاتی در مسیر کاشت زرشک است. زیرا این گیاه برای رشد بهینه و باردهی مناسب، نیازمند شرایط خاصی می‌باشد.

آب و هوای مناسب برای کاشت زرشک

زرشک گیاهی است که به سرما مقاومت بالایی دارد و می‌تواند دمای ۲۵- درجه سانتی‌گراد را نیز تحمل کند. این گیاه به‌خوبی در مناطق کوهستانی و نیمه‌کوهستانی رشد می‌کند و بهترین عملکرد را در ارتفاع بیش از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا خواهد داشت.

از سوی دیگر، زرشک در برابر خشکسالی بسیار مقاوم است و می‌تواند در مناطقی با بارندگی سالانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌متر نیز رشد کند. به همین دلیل، این گیاه برای کشت در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران بسیار مناسب است.

نوع خاک و PH مناسب

خاک مناسب برای کاشت زرشک باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

• خاک لومی شنی با زهکشی مناسب

• PH خاک بین ۶ تا ۷.۵

• حاوی مواد آلی کافی

• قابلیت نگهداری رطوبت در حد متعادل

قبل از کاشت، زمین باید شخم زده شود و با کودهای حیوانی پوسیده غنی‌سازی گردد. همچنین، افزودن کود فسفاته به خاک قبل از کاشت برای رشد بهتر ریشه‌ها توصیه می‌شود.

نقش نور خورشید و دمای محیط

زرشک به نور کافی نیاز دارد و روزانه به حداقل ۱۲ تا ۱۴ ساعت نورگیری احتیاج دارد. به همین دلیل، کاشت آن در مناطقی با آفتاب کافی توصیه می‌شود.

درخت زرشک به دمای متوسط ۱۵ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد برای رشد مطلوب نیاز دارد. اگرچه این گیاه به سرما مقاوم است، اما گل‌ها و میوه‌های آن به یخبندان‌های بهاره حساس هستند. بنابراین، باید از کاشت آن در مناطقی با احتمال یخبندان‌های دیررس بهاره خودداری کرد.

به طور کلی، فراهم کردن شرایط محیطی مناسب برای کاشت زرشک، تضمین‌کننده رشد بهتر و محصول با کیفیت‌تر خواهد بود. با شناخت دقیق این شرایط و آماده‌سازی صحیح زمین، می‌توانید گام مهمی در موفقیت کاشت زرشک بردارید.

روش‌های کاشت و تکثیر زرشک

پس از آماده‌سازی زمین، نوبت به انتخاب روش مناسب کاشت می‌رسد. تکثیر زرشک به چندین روش امکان‌پذیر است که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.

کاشت زرشک با پاجوش (روش رایج)

متداول‌ترین روش تکثیر زرشک، استفاده از پاجوش‌ها است. پاجوش‌ها، ساقه‌های جوانی هستند که از ریشه‌های اصلی درخت مادر رشد می‌کنند. برای این منظور، پاجوش‌های ۲ تا ۳ ساله با ریشه‌های سالم را انتخاب کرده و در فصل خواب گیاه (پاییز یا اوایل بهار) از زمین خارج کنید. سپس آنها را در چاله‌های از پیش آماده‌شده قرار دهید.

کاشت زرشک با بذر و قلمه

تکثیر از طریق بذر، روشی زمان‌بر است و معمولاً برای اصلاح نژاد استفاده می‌شود. بذرها نیاز به استراتیفیکاسیون (سرمادهی مرطوب) دارند. همچنین قلمه‌زنی چوب سخت در اواخر زمستان یا اوایل بهار انجام می‌شود، اما درصد موفقیت آن نسبت به روش پاجوش کمتر است.

نحوه کاشت نهال در زمین اصلی

برای کاشت نهال، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. چاله‌هایی به عمق و قطر ۵۰ سانتی‌متر حفر کنید.

2. مخلوطی از خاک باغچه، کود حیوانی پوسیده و خاک اصلی تهیه کنید.

3. نهال را در مرکز چاله قرار داده و ریشه‌ها را با دقت پخش کنید.

4. چاله را با خاک آماده‌شده پر کرده و اطراف آن را کمی فشار دهید.

5. بلافاصله آبیاری کنید.

فواصل کاشت و نکات مهم هنگام کاشت

فاصله مناسب بین ردیف‌ها ۳ تا ۴ متر و بین بوته‌ها در هر ردیف ۲ تا ۳ متر توصیه می‌شود. این فواصل امکان عبور نور، تهویه مناسب و سهولت عملیات داشت و برداشت را فراهم می‌کند. علاوه بر این، در زمان کاشت باید مراقب بود تا طوقه نهال همسطح خاک قرار گیرد و از فشرده کردن بیش از حد خاک اطراف نهال خودداری شود.

مراقبت، آبیاری و برداشت زرشک

پس از کاشت نهال زرشک، مراقبت‌های مناسب و برداشت صحیح، کلید دستیابی به محصول با کیفیت است. در این بخش، به جزئیات مهم این مراحل می‌پردازیم.

[caption id="attachment_6366" align="aligncenter" width="675"]

برداشت زرشک در ایران[/caption]

برنامه آبیاری در سال‌های اول و بعد از آن

اگرچه زرشک گیاهی مقاوم به کم‌آبی است، در ۳-۴ سال اول کاشت به آبیاری منظم‌تری نیاز دارد. در این دوره، بسته به بافت خاک و شرایط آب و هوایی، آبیاری هر ۷ تا ۸ روز یکبار مناسب است. پس از استقرار کامل، باغ زرشک معمولاً هر ۱۲ تا ۱۵ روز یکبار آبیاری می‌شود و در برخی مناطق این فاصله به ۲۰ روز هم می‌رسد.

در مناطق گرم و خشک که آفتاب سوزان دارند، باید هفته‌ای ۳ مرتبه آبیاری انجام شود تا میوه‌های درشت‌تر و مرغوب‌تری داشته باشید. نکته مهم این است که آبیاری بیش از حد در زمان گل‌دهی باعث ریزش گل و کاهش تولید می‌شود، بنابراین باغداران در برخی مناطق تا اوایل خرداد از آبیاری خودداری می‌کنند.

نکات هرس برای افزایش باردهی

هرس زرشک از سال چهارم همزمان با جدا کردن پاجوش‌ها آغاز می‌شود. نکته جالب درباره زرشک این است که هر شاخه از درخت زرشک بالغ فقط یک بار در طول عمر خود بار می‌دهد، بنابراین هرس منظم برای تقویت باردهی ضروری است.

مناسب‌ترین روش هرس درخت زرشک، حفظ ۲ تا ۳ پایه اصلی است. هرس معمولاً هر ۲ سال یکبار پس از برداشت محصول در آبان انجام می‌شود. هرس پاییزه و حذف ترک‌های روی تنه و سوزاندن آن‌ها نقش مهمی در کاهش خسارت زنبور شاخه‌خوار دارد.

زمان و روش برداشت زرشک

زمان برداشت زرشک از اواخر شهریور تا اواسط آذر به طول می‌انجامد. در مناطق سردسیرتر، زرشک زودتر قرمز و آماده برداشت می‌شود؛ مثلاً در شهرهای جنوبی‌تر خراسان جنوبی از اواسط شهریور و در شهرهای شمالی‌تر از اواسط مهر برداشت آغاز می‌شود.

برای برداشت زرشک، روش‌های متعددی وجود دارد:

• روش خوشه‌چینی

  : جمع‌آوری تک به تک خوشه‌ها با دست.

• روش ضربه زدن به شاخه‌ها

  : مناسب برای باغ‌های بزرگ.

• روش شاخه‌بر با قیچی

  : بریدن شاخه‌های باردار.

• روش تلفیقی

  : ترکیبی از روش‌های قبلی.

نکات مهم برای افزایش کیفیت محصول

برای حفظ رنگ قرمز زرشک و بازارپسندی آن، باید عملیات خشک کردن با حرارت ملایم و مطلوب انجام شود. هرچه برداشت زرشک به اواخر مهر ماه به تعویق بیفتد، زرشک خوشرنگ‌تر و آبدارتری خواهید داشت.

از انباشته کردن زرشک تازه روی هم به قطر بیش از ۱۰ سانتی‌متر خودداری کنید. استفاده از هورمون اتفن ۲ تا ۳ هفته مانده به برداشت، موجب تسهیل در امر برداشت و کاهش هزینه‌ها می‌شود. مناسب‌ترین روش خشک کردن محصول زرشک، استفاده از جایگاه‌های بهداشتی زرشک‌خشک‌کنی به صورت داربستی است.

[caption id="attachment_6369" align="aligncenter" width="675"]

افزایش کیفیت زرشک[/caption]

نکات کلیدی کاشت زرشک

در این راهنما، تمام مراحل کاشت و پرورش زرشک از انتخاب نهال تا برداشت محصول را بررسی کردیم:

• انتخاب نهال سالم با ریشه‌های تازه و قطر ساقه ۱۰-۱۲ میلی‌متر، کلید موفقیت در کاشت زرشک است.

• زرشک در خاک لومی شنی با pH بین ۶-۷.۵ و حداقل ۱۲-۱۴ ساعت نور روزانه بهترین رشد را دارد.

• فاصله کاشت ۳-۴ متر بین ردیف‌ها و ۲-۳ متر بین بوته‌ها برای تهویه و نورگیری مناسب ضروری است.

• آبیاری منظم در ۳-۴ سال اول (هر ۷-۸ روز) و سپس کاهش به هر ۱۲-۱۵ روز برای محصول مرغوب.

• هرس دوساله پس از برداشت و حفظ ۲-۳ پایه اصلی، باردهی درخت را افزایش می‌دهد.

• برداشت از اواخر شهریور تا اواسط آذر و خشک کردن با حرارت ملایم، کیفیت محصول را تضمین می‌کند.

زرشک با عمر اقتصادی ۲۰ ساله و مقاومت بالا در برابر خشکسالی، گزینه‌ای مطمئن برای کشاورزی پایدار در مناطق خشک ایران محسوب می‌شود.

"Barberry (Berberis vulgaris L.) is a drought-tolerant shrub that adapts well to semi-arid climates, making it a valuable crop for sustainable agriculture in regions with limited water resources."

ترجمه فارسی:
«زرشک (Berberis vulgaris L.) یک درختچه مقاوم به خشکی است که به خوبی با اقلیم‌های نیمه‌خشک سازگار می‌شود و به همین دلیل، کشت آن به عنوان یک محصول ارزشمند در کشاورزی پایدار در مناطق دارای منابع آب محدود مطرح است.»

سوالات متداول

[faq_accordion]

منابع خارجی :

gardeningknowhow

-

thespruce

-

plantura