کاشت عدس: از کاشت تا برداشت پربار
آیا میدانستید عدس در بین حبوبات دیگر حاوی بیشترین میزان آهن میباشد؟ این گیاه ارزشمند سرشار از پروتئین و ویتامینهایی مانند ویتامین A است، اما متأسفانه میانگین عملکرد کاشت عدس در ایران حدود 399 کیلوگرم در هکتار است که نسبت به میانگین عملکرد جهانی و کشورهای مهم تولیدکننده عدس بسیار پایین است.
سطح زیر کاشت عدس و نخود کشور بین 0.7 تا 0.9 میلیون هکتار است که بیش از 90 درصد آن به صورت دیم و مابقی به صورت آبی کشت میشود. عدس یک محصول فصل خنک است که باید قبل از آخرین تاریخ فصل سرد کاشته شود، و برای رسیدن به مرحله بلوغ به 80 تا 110 روز زمان نیاز دارد.
مقایسه کشت بهاره و پاییزه نشان میدهد کارایی مصرف آب در کشت پاییزه نسبت به کشت بهاره بسیار بالاست، به طوری که با تغییر از بهار به پاییز، میزان افزایش عملکرد کشت پاییزه نسبت به کشت بهاره 69 درصد بوده است. همچنین، میزان بذر مناسب در هکتار با توجه به وزن 100 دانه حدود 70 تا 110 کیلوگرم پیشنهاد میشود.
در این مقاله، شما را با تمام مراحل کاشت عدس، از آمادهسازی زمین گرفته تا انتخاب بذر مناسب، زمان کاشت، مراقبتهای دوره رشد و برداشت آشنا خواهیم کرد. با رعایت اصول صحیح کاشت، میتوانید محصولی پربار و با کیفیت برداشت کنید.
موضوع | نکته کلیدی |
|---|---|
میانگین عملکرد ایران | ۳۹۹ کیلوگرم در هکتار (کمتر از میانگین جهانی) |
سطح زیر کشت | ۰.۷ تا ۰.۹ میلیون هکتار (۹۰٪ دیم، ۱۰٪ آبی) |
دوره رشد | ۸۰ تا ۱۱۰ روز تا بلوغ کامل |
کشت پاییزه | ۶۹٪ عملکرد بالاتر نسبت به بهاره + کارایی بهتر آب |
میزان بذر در هکتار | ۷۰ تا ۱۱۰ کیلوگرم (بسته به وزن دانه و رقم) |
ارقام پرمحصول | بیلهسوار، سنا، کیمیا، سپهر |
مراقبتهای اصلی | شخم پاییزه، حفظ بقایای گیاهی، کنترل علفهای هرز و آفات |
زمان برداشت | وقتی ۹۰٪ غلافها قهوهای مایل به زرد شوند |
شرایط انبارداری | رطوبت بذر ۱۰–۱۲٪، محیط خشک و خنک (۷–۱۲ درجه سانتیگراد) |
کاشت بابونه در باغچه و گلدان: آموزش ساده و کاربردی
آمادهسازی زمین برای کاشت عدس
[caption id="attachment_6180" align="aligncenter" width="675"]
کاشت عدس[/caption]
آمادهسازی صحیح زمین، اولین و مهمترین گام در کاشت عدس موفق است. با توجه به اینکه ۹۲ درصد از سطح زیر کشت عدس در شرایط دیم است، رعایت اصول فنی عملیات آمادهسازی زمین برای ذخیره حداکثر رطوبت در خاک بسیار مهم میباشد.
شخم پاییزه و بهاره در زمینهای دیم
در زراعت دیم، تنها منبع تأمینکننده رطوبت برای رشد گیاه، آب حاصل از بارندگیهاست و خاک به عنوان مخزن ذخیره آن عمل میکند. بنابراین، انجام یک شخم عمیق در پاییز برای کاشت عدس ضروری است. نکته مهم این است که استفاده از گاوآهن برگرداندار موجب از بین رفتن رطوبت ذخیرهشده در خاک میشود. به همین دلیل، استفاده از گاوآهن قلمی به عمق ۲۰ سانتیمتر یا پنجه غازی برای آمادهسازی زمین کشت عدس بسیار مؤثرتر است.
در اراضی دیم پس از شخم پاییزی، برای حفظ رطوبت ذخیرهشده و جلوگیری از تبخیر، در بهار هیچگونه عملیات شخم و برگردان خاک اجرا نمیشود و به محض مناسب شدن شرایط در اسفندماه یا اوایل بهار، بذر و کود مورد نیاز پاشیده و بهوسیله دیسک یا پنجه غازی پوشانده میشود.
نقش تسطیح و حفظ رطوبت خاک
تسطیح مناسب زمین پس از شخم، نقشی اساسی در حفظ رطوبت خاک دارد. هدف از آمادهسازی زمین، تهیه بستری نرم، فشرده و عاری از علف هرز است که ضمن افزایش سرعت جوانهزنی، مقدار بیشتری آب در خود نگه میدارد. همچنین کشت مستقیم عدس در پاییز برای حفظ رطوبت و محافظت گیاهان از سرمای زمستان در بسیاری از مناطق دیم توصیه شده است.
Lentil fields are usually rolled with a land roller following seeding or up to the fourth node stage. Rolling levels the soil, protects harvest equipment by pressing rocks into the ground, and reduces the risk of downgrading the harvest sample with dirt contamination (earth tag). "Source"
ترجمه: مزارع عدس معمولاً پس از بذرپاشی یا تا مرحله گره چهارم با غلتک زمینی غلتک زده میشوند. غلتک زدن، خاک را مسطح میکند، با فشار دادن سنگها به داخل زمین از تجهیزات برداشت محافظت میکند و خطر کاهش کیفیت نمونه برداشت شده با آلودگی خاک (برچسب زمین) را کاهش میدهد.
اهمیت بقایای گیاهی در کاهش تبخیر
حفظ بقایای گیاهی (کاه و کلش) باقیمانده از کشت قبلی، نقش مهمی در کاهش تبخیر آب و حفظ رطوبت خاک دارد. این بقایا باعث:
افزایش نگهداری رطوبت و مواد غذایی در خاک
به حداقل رساندن خطر فرسایش خاک
افزایش حاصلخیزی از طریق افزایش مواد آلی خاک
جلوگیری از جوانهزنی و استقرار برخی گونههای علفهای هرز
توصیه میشود حداقل ۳۰ درصد سطح زمین از بقایای گیاهی پوشیده باشد. کشت مستقیم عدس باعث افزایش مواد آلی خاک به میزان ۱/۳ درصد نسبت به کشت مرسوم و افزایش فعالیت میکروبی میشود. در کشت مستقیم در نواحی سرد، بهسبب حفظ پوشش برف در بین لایههای کاه و کلش، شرایط محیطی مناسبی برای رشد و نمو عدس فراهم میشود.
انتخاب بذر و زمان مناسب کاشت
انتخاب بذر مناسب و تعیین زمان دقیق کاشت عدس، دو عامل تعیینکننده در موفقیت کشاورزان عدسکار است. مطالعات نشان داده که این عوامل میتوانند عملکرد محصول را تا بیش از دو برابر افزایش دهند.
ارقام اصلاحشده مناسب مناطق مختلف
در حال حاضر هفت رقم اصلاحشده عدس برای اقلیمهای مختلف کشور معرفی شده است. این ارقام نسبت به تودههای بومی عملکرد بالاتری دارند. نتایج تحقیقات گسترده نشان میدهد که ارقام جدید "بیلهسوار" و "سنا" عملکردی به مراتب بالاتر از تودههای بومی دارند و متوسط عملکرد این ارقام در مناطق مورد مطالعه، به ۱۱۲۵ کیلوگرم در هکتار میرسد، درحالیکه متوسط عملکرد تودههای بومی تنها ۴۸۵ کیلوگرم در هکتار است.
برای مناطق مختلف، ارقام زیر توصیه میشود:
مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر: ارقام گچساران، سپهر، نوژیان و مژده
مناطق معتدل: ارقام کیمیا و بیلهسوار به صورت کشت پاییزه
مناطق سردسیر: ارقام کیمیا و بیلهسوار به صورت کشت بهاره و رقم سنا
میزان بذر مناسب در هر هکتار
نتایج تحقیقات نشان داده است که مناسبترین میزان بذر گیاه عدس دیم برای تولید مطلوب ۲۰۰ بوته در متر مربع میباشد. میزان بذر لازم با توجه به وزن صد دانه و رقم، از ۷۰ تا ۱۱۰ کیلوگرم در هکتار متغیر است.
از آنجایی که قوه نامیه بذر ممکن است کمتر از ۱۰۰ درصد باشد، به تناسب آن باید به میزان بذر لازم اضافه شود. به عنوان مثال، برای عدسهای بذر ریز ۶۰ الی ۸۰ کیلوگرم در هکتار و برای انواع بذر درشت ۱۲۰ الی ۱۶۰ کیلوگرم در هکتار توصیه شده است.
زمان کاشت عدس در مناطق سرد و گرم
زمان کاشت عدس یکی از عوامل بسیار مهم و مؤثر در دستیابی به عملکرد بالا در زراعت عدس دیم است. تأخیر در کاشت سبب کاهش طول دوره رشد و کاهش عملکرد میگردد. زمان مناسب کاشت در مناطق مختلف به شرح زیر است:
مناطق معتدل سرد: ۱۵ آبان تا ۱۵ آذر
مناطق نیمه گرم یا گرمسیر: ۱۵ آبان تا ۱۵ آذر
مناطق سرد: نیمه دوم اسفند تا نیمه دوم فروردین به محض گاورو شدن زمین
برای جلوگیری از خراب شدن بذرها، دمای زمین در زمان کاشت عدس باید دست کم ۴ درجه سانتیگراد باشد.
مقایسه کشت پاییزه و بهاره
در مطالعهای در منطقه هشجین استان اردبیل، میانگین عملکرد دانه در کشت پاییزه (۲۳ آبان) ۷۴۷ کیلوگرم در هکتار و در کشتهای بهاره (۱۴ فروردین و ۲۰ فروردین) به ترتیب ۴۰۶ و ۳۸۲ کیلوگرم در هکتار بود.
بنابراین، کشت پاییزه عدس نسبت به کشت بهاره دارای مزایای زیر است:
افزایش عملکرد تا ۶۹ درصد
کارایی مصرف آب بالاتر
سازگاری مناسبتر در تناوبها و سیستمهای حفاظتی خاک
در مناطق سرد کشور، در صورت عدم اطمینان از جوانه زدن بذرهای عدس پس از کشت پاییزه تا نیمه دوم اسفندماه، میتوان به صورت انتظاری کشت کرد. عملکرد در کشت انتظاری ۵۰ درصد بیش از کشت بهاره است.
نوع کشت | میانگین عملکرد (کیلوگرم در هکتار) | کارایی مصرف آب | مزایا | معایب |
|---|---|---|---|---|
پاییزه | ۷۴۷ | بسیار بالا | افزایش عملکرد تا ۶۹٪، سازگاری با تناوب زراعی، حفظ رطوبت خاک | احتمال آسیب سرمای شدید در برخی مناطق |
بهاره (۱۴ فروردین) | ۴۰۶ | متوسط | مناسب در مناطق خیلی سرد | دوره رشد کوتاه، عملکرد کمتر |
بهاره (۲۰ فروردین) | ۳۸۲ | پایین | آخرین فرصت کشت در مناطق سرد | کاهش شدید عملکرد، مصرف آب بیشتر |
شناسایی آفات سبزیجات و راهکارهای طبیعی مقابله
مراقبتهای دوره رشد: از تغذیه تا کنترل آفات
برای داشتن مزرعهای سالم و پربار، مراقبتهای دوره رشد عدس نقش حیاتی دارد. کشاورزان موفق با برنامهریزی دقیق برای تغذیه و کنترل آفات، عملکرد محصول را افزایش میدهند.
کودهای مورد نیاز عدس و نحوه مصرف
عدس به عنوان یکی از گیاهان خانواده بقولات، به دلیل توانایی تثبیت نیتروژن هوا توسط ریشهها، نیاز چندانی به کودهای ازته ندارد. با این وجود، استفاده از ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم کود نیتروژن به عنوان استارتر و ۱۵ تا ۳۰ کیلوگرم کود فسفر قبل از کاشت توصیه میشود. برای کاشت عدس در خاکهای آهکی و قلیایی ایران، کود سولفات آمونیوم با ۲۴ درصد گوگرد محلول گزینه مناسبی است.
کنترل علفهای هرز با روشهای مکانیکی و شیمیایی
مدیریت علفهای هرز در مزرعه عدس بسیار ضروری است. علفهای هرز میتوانند تا ۷۰ درصد محصول را کاهش دهند.
روش مکانیکی: فاصله ردیف کاشت عدس ۲۵ سانتیمتر است. میتوان با استفاده از تراکتور چرخ باریک و کولتیواتور علفهای هرز را در فاصله خطوط ۵۰ سانتیمتری کنترل کرد.
روش شیمیایی: برای مبارزه با علفهای هرز نازک برگ میتوان از علفکش سوپرگالانت (۱ لیتر در هکتار) یا گالانت (۲ لیتر در هکتار) استفاده کرد. برای علفهای هرز پهن برگ، علفکش لنتاگران (۲ لیتر در هکتار) مؤثر است.
آفات رایج مانند سوسک چهار نقطهای و روش مقابله
سوسک چهار نقطهای حبوبات یکی از آفات مهم انباری عدس است. برای مبارزه با این آفت میتوان از روشهای زیر استفاده کرد:
گازدهی با ۰.۵ گرم فسفین در متر مکعب (معادل ۱.۵ گرم فسفید آلومینیوم) به مدت ۷۲ ساعت
سرمادهی با برودت ۱۱- درجه سانتیگراد که باعث مرگ و میر صد در صد تخم و لاروها پس از ۱۴۴ ساعت میشود
همچنین شتهها و کنهها از آفات رایج در مزرعه عدس هستند که میتوانند شیره گیاه را مکیده و به مرور آن را از بین ببرند.
بیماریهای قارچی و ضدعفونی بذر
بیماری پژمردگی فوزاریومی مهمترین بیماری عدس در کشور است که در اثر قارچ Fusarium oxyporium ایجاد میشود. برای کنترل این بیماری و سایر بیماریهای قارچی مانند پوسیدگی ریزوکتونیایی، آنتراکنوز و سفیدک پودری، ضدعفونی بذر قبل از کاشت عدس ضروری است.
برای ضدعفونی بذر میتوان از قارچکشهایی مانند کاپتان، کاربندازیم، سومی ایت، مانکوزب یا کاربوکسین تیرام با نسبت ۲ در هزار استفاده کرد. ضدعفونی بذر به روش دستی (با مخلوط کردن بذر و سم روی نایلون) یا به کمک دستگاههای بوجاری جدید انجام میشود. بذر حداقل ۴۸ ساعت به صورت آغشته با سم در کیسه باقی بماند تا نتیجه بهتری حاصل شود.
برداشت و نگهداری محصول عدس
برداشت بهموقع عدس، آخرین مرحله زراعت موفق است که اهمیت آن کمتر از کاشت و داشت نیست. خشککردن صحیح و انبارداری اصولی نیز تضمینکننده حفظ کیفیت محصول تا زمان مصرف میباشد.
زمان مناسب برداشت بر اساس رنگ غلاف
زمانی که ۹۰ درصد غلافهای عدس به رنگ قهوهای روشن مایل به زرد تغییر یابند، محصول آماده برداشت است. تأخیر در برداشت باعث ریزش غلاف یا دانهها و کاهش چشمگیر محصول میشود. برداشت معمولاً ۸۰ تا ۱۱۰ روز پس از کاشت عدس انجام میشود. برای برداشت دستی، رطوبت مناسب بذر حدود ۲۰ درصد و برای برداشت مکانیزه (کمباین) بین ۱۲ تا ۱۴ درصد است.
نحوه خشککردن و جداسازی دانهها
پس از برداشت، بوتههای عدس باید چند روز در معرض هوا قرار گیرند تا رطوبت آنها کاهش یابد. سپس دانهها توسط دستگاه خرمنکوب از غلاف جدا میشوند. برای خشک کردن عدس، دمای ۵۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد با سرعت جریان هوای ۲ متر بر ثانیه بهترین شرایط است. این روش باعث حفظ پروتئین و کربوهیدراتهای دانه میشود.
شرایط انبارداری برای حفظ کیفیت
درصد رطوبت بذر عدس در زمان انبار کردن باید بین ۱۰ تا ۱۲ درصد باشد. از انبار کردن عدس در محیطهای گرم، مرطوب و بدون تهویه خودداری شود. برای نگهداری طولانی مدت، عدس باید در:
محیطی خشک و خنک با دمای ۷ تا ۱۲ درجه سانتیگراد
دور از تابش مستقیم نور آفتاب
ظروف دربسته یا کیسههای مناسب برای جلوگیری از حشرات
با رعایت این شرایط، عدس میتواند تا یک سال بدون افت کیفیت نگهداری شود.
آبیاری خرمالو: نکات و برنامه دقیق از بهار تا زمستان
نکات کلیدی کاشت عدس
موفقیت در کاشت عدس نیازمند رعایت اصول فنی دقیق از آمادهسازی زمین تا برداشت است که میتواند عملکرد را تا دو برابر افزایش دهد.
آمادهسازی زمین با شخم عمیق پاییزه و حفظ بقایای گیاهی، رطوبت خاک را تا ۳۰ درصد افزایش میدهد.
انتخاب ارقام اصلاحشده مانند بیلهسوار و سنا، عملکرد را از ۴۸۵ به ۱۱۲۵ کیلوگرم در هکتار میرساند.
کشت پاییزه نسبت به بهاره ۶۹ درصد عملکرد بیشتر و کارایی مصرف آب بالاتری دارد.
مدیریت علفهای هرز و ضدعفونی بذر، از کاهش تا ۷۰ درصدی محصول جلوگیری میکند.
برداشت بهموقع هنگام قهوهای شدن ۹۰ درصد غلافها و نگهداری در رطوبت ۱۰-۱۲ درصد کیفیت را حفظ میکند.
عدس به عنوان منبع غنی آهن و پروتئین، با رعایت این اصول میتواند محصولی پایدار و مقرونبهصرفه برای کشاورزان ایرانی باشد و در تناوب زراعی، حاصلخیزی خاک را نیز بهبود بخشد.
سوالات متداول
[faq_accordion]
دیدگاه شما چیه؟
نظرت برامون خیلی ارزشمنده! تجربه یا دیدگاهت رو درباره این مطلب بنویس 🌱